|
دؤولت
دؤولَت و یا اَرکلَت سیاسی قورولوش اوْلوب، موعین سرحدلر داخیلینده یاشایان خالقین خوصوصی سیستمله ایداره اوْلونماسینی تصویر ائدیر. دؤولت چوْخ واخت جمعیتله سجیه‌لندیریلیرلر. یئر کوره‌سی جنوب قوطبونون ایستیثناسیندا ایکی یوزه یاخین دؤولت آراسیندا بؤلونموشدور. دؤولتین فورماسی و فعالیتی ایله دؤولت نظریه سی علمی مشغول اولور. نه علمده، نه ده بین‌الخلق حقوقدا دؤولتین قبول ائدیلمیش عمومی تعیناتی یوخودور. دؤولت (عربجه:دولة) تورپاق بوتونلویونه باغلی اولاراق سیاسی باخیمدان اؤگوتلنمیش میلّت و یا میلّتلر توپلولوغونون اولوشتوردوغو توزل وارلیقدیر. دؤولتین گؤلگه سی بوتون بشری فعالیتلرین اوستونه دوشر:سوسیال رفاه، ایچ دوزن، خلق ساغلیغی اۆچون اوغراشیر، بوندان مشروعیت قازانیر. قورال قویار، دوزنلر، یئتکیلندیریر، یاساقلار... تمل سورو ایسه، نلر دؤولت کونترولونه بوراخیلمالی؟، نلر بیرئیه (فرد) بوراخیلمالیدیر؟ بو سورونون نسنل بیر جوابی یوخدور. اؤزنل(subjective) اولاراق، «یالنیزجا بیرئیی ایلگیلندیرن قونولار بیرئیه، بیردن فازلا کیشییی ائتکیله ین قونولار دؤولته بوراخیلمالیدیر.» یورومو حاکیمدیر. توماس هابس، دؤولتی لئوییاثان جاناوارینا بنزتمیشدی. ماخ وئبئر ایسه دؤولتین مشروع شیددت قوللانما آراجی اولدوغونو سؤیله‌میشدیر. تانیمی(definition)تاریخ بویونجا بیرچوخ دؤولت تانیمی یاپیلمیشدیر. دؤولتین اورتایا چیخیشی، ایشلهوی(function) و گلجه یی حققینده فلسفی چؤزومله ملر یاپیلمیشدیر. دؤولت قوُرومونون اولوشماسینا یول آچان ائتکنلرین (factor) باشیندا أکین دئوریمی(revolution) گلیر. اؤزللیکله آسیاداکی أکین توپلولوقلاری‌نین توپلولوق اوزهرینده بیر دؤولت اولگوسونو ایلک اولاراق اولوشتوردوغو سؤیلنه بیلیر. دؤولت فلسفه سی آلانیندا فیکیر بیان ائدن فیلوسوفلاردان افلاطون'دا دؤولت «بیرلیکده یاشاما زورونلولوغوندان دوغان»، ارسطو'دا «دوغال بیر اولوشوم»، آنجیلون'دا دیل، کیمی ایلهتیشیم و توپلومساللیقدان دوغان، هوبئس'دا هرکسین هرکسه قارشی ساواشینی سونا اردیرمک اۆچون اورتایا چیخان، روُسو، هوبئس و جان لوکدا توپلوم سؤزلشمه سی‌نین سونوجو، فیشته'ده صاف اینسان آماجی‌نین اوجا آراجی، شئلینگ'ده موطلق اولان، هئگئل'ده تؤزل ایراده اولاراق اخلاقسال تین، سیسرون'دا حقوقون سونوجو اولاراق بئتیمله نیر(delineate، تصویر ائتمک). گونوموزده ده بیرچوخ سییاستبیلیمجی و فیلوسوفون فرقلی تانیملاری واردیر. حقوقی آچیدان دؤولت، گنللیکله عنصرلاریندان حرکتله تانیملانیر. بونا گؤره دؤولت؛ «اولکئ آدی وئریلن بلیرلی بیر تورپاق اوزرینده یاشایان اینسان توپلولوقلاری‌نین بیر ائگمنلیک آنلاییشی و حقوقو ایچینده بیر سییاسی ایقتیدار آلتیندا اؤرگوتلنمه‌سیدیر.» بو تانیمداکی اونسورلار بونلاردیر:
دؤولت ایله حؤکومت آراسینداکی فرقلر
.jpg) دؤولت شکیللری
اونیتار (تکلی دؤولتلر)سیاسی اوتوریته نین تک مرکزده توپلاندیغی، مرکزی اوتوریته‌نین تک بیر آنا یاسا ایله ساغلاندیغی بیر دؤولتدیر یاسما اورقانینین یاپدیغی قانونلار بوتون اؤلکه ده اویقولانیر (اؤرنه‌یین: دانمارک، فرانسه اینگلیس، ایسرائیل، ایتالیا، ایرلند، نروژ، یونان و تورکیه) کارما (بیلَشیک-compound) دؤولتلربیردن چوخ دؤولتین اؤز آرالاریندا گرچکلشدیکلری بیر آنلاشما ایله بیرلشمله لری سونوجو اولوشان دؤولتلردیر. ایکی شکیلده اولابیلر:
ائگمنلی یین قایناغینا گؤره دؤولتلر
مونارشیک دؤولت
ائگمنلی یین تک کیشییه و اونون عایله سینه عایید اولدوغو دؤولت بیچیمی. اولیقارشیک دؤولت
ائگمنلی یین بللی بیر صنف ویا گروپا عایید اولدوغو دؤولت بیچیمی. تئوکراتیک دؤولت
ائگمنلی یین قایناغینین دینه دایاندیغی دؤولت بیچیمی. دین آداملارینین سؤزو گئچر. هر شئیه دین آداملاری قرار وئرر. دئموکراتیک دؤولت
ائگمنلی یین خلقه عایید اولدوغو دؤولت بیچیمیدیر. رقیب دؤولت تئوریلری
پلورالیست (چوخولجو) دؤولت
لیبئرال فلسفه‌دن دوغولموشدور. بونا گؤره بیرئی اؤن پلاندا، دؤولت ایکینجی پلاندادیر. کاپیتالیست دؤولتمارکسیست باخیش آچیسیلا اورتایا چیخمیشدیر. بونا گؤره توپلومون، ائکونومیک یاپیسیلا بیرلیکده آنالیز ائدیلمسی گرهکیر. دؤولت ایسه سیستئمیندن دوغار و صینیف سیستئمینه دایانیر: سوسیال حیاتین گرچک دایاناغی اولان آلت یاپینین قوشوللاندبردبغی اوست یاپیینین وجودبولموس حالیدیر. لئوییاثان دؤولتاؤزو اؤزونه خیدمت ائدن و اؤزونو گلیشتیرن بیر جاناوار کیمیدیر بو دؤولت. بو یاخلاشیم یئنی ساغجیلارا و نئولیبرال لارا عایدددیر. قایناقلار |
![[نشان]](%D9%81%D8%A7%DB%8C%D9%84:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small}