ایکینجی دۆنیا ساواشی — ییرمینجی عصرده باش وئرمیش ایکی دۆنیا ساواشیندان ایکینجی‌سی. آلمان اوْردوسونون لهیستانا هۆجۇما باشلادیغی ۱ سپتامبر ۱۹۳۹-جۇ ایل ساواشین باشلانما تاریخی ساییلیر. آنجاق ساواشدان اؤنجه‌کی حادیثه‌لر ده نظره آلینارسا، ساواش داها اؤنجه باشلامیش ساییلا بیلر.
ایکینجی دۆنیا ساواشی چوْخ بؤیوک میقیاس آلاراق، بۆتون دؤولتلری ایحاطه ائتدیگینی دئمک اوْلار. سپتامبر ۱۹۴۵-جی ایل تاریخینده سوْنا چاتان ساواش یاخلاشیق ۲۷ میلیون نیظامی و ۲۵ میلیون قارایاخانین اؤلومونه سبب اوْلدو.
بۇ ساواش دۆنیا سیاستینده درین ایزلر بۇراخدی. دۆنیا ساحه‌سینده گۆجلرین یئنی پایلاشماسی اوْرتایا چیخدی. تکجه آلمان و ژاپون دئییل، اینگیلیس و فرانسه ده اؤز اۇلوسلارآراسینداکی اسکی گۆجونو ایتیردی. ساواشدان سوْنرا آمریکا بیرلشمیش ایالتلری دۆنیادا آپاریجی اؤلکه‌لرین باشیندا دۇروردو. آلمانا قارشی مۆتّفیق اوْلان شوروی و آمریکا ساواشدان سوْنرا ۵۰ ایله‌جه داوام ائدن «سوْیوق ساواش» ـا باشلادیلار.
ساواش ۱۹۴۵-جی ایلده آنتی‌هیتلر ایتّیفاقی‌نین غلبه‌سییله باشا چاتدی. دۆنیا سیاسی نقشه‌سی دییشیک‌لیگه اۇغرادی. اۇلوسلارآراسی امکداشلیق قۇرماق و نؤوبتی توْققوشمالارا ایمکان وئرمه‌مک اۆچون بیرلشمیش میلّتلر تشکیلاتی یارادیلدی. بۇ زامان آفریقا و آسیادا آزادلیق اۇغروندا حرکتلر باشلاندی.
ساواشین باشلانماسی
ایستالینقراد دؤیوشو، شوروی عسگرلری هۆجۇم ائدرکن
۱۹۳۹-جو ایل ۱ سپتامبردا آلمان لهیستان اۆزرینه هۆجوما کئچدی. ۱۹۳۹-جو ایل ۱ سپتامبردا ساعت ۴:۴۵ راده‌لرینده دانزیگ لیمانیندا اوْلان آلمان ساواش گمیسی Schleswig-هولستینلهیستانیا عایید Westerplatte آدلی گمییه آتش آچدی. بۇ تاریخ اۇزون بیر مدت، ایکینجی دۆنیا ساواش‌سینین رسمی باشلانغیج تاریخی اوْلاراق قبول ائدیلدی. حال بوکی ۴:۴۰ راده‌لرینده آلمان بومباردمان طیّاره‌لری، برسلاو'نون ۱۰۰ km شرقین‌ده‌کی Wielun قصبه‌سینه هۆجوم ائتمیش و ۱۲۰۰ اینسانین حیاتینا سوْن قوْیموش‌دو. بۇندان اوّل ایسه بیر آلمان-ایسلوواک بؤلویو ۲۶ آگوست تاریخینده ژابلونا کئچیدی'نی ایشغال ائتمیش دی. بؤلوک کومان‌دیرینه هۆجوم تاریخی‌نین تخیره سالیندیغی خبرینی بیل‌دیرمک اۇنودولموش‌دو. فیتنه-فساد یوْلو ایله هۆجوما کئچن آلمان سرحدلری پوزاراق لهیستان اۆزرینه ۵۷ دیویزی (۱٬۵ میلیون آدام)، ۲۵۰۰ تانک، ۲۰۰۰ طیّاره گؤندردی. ۳ سپتامبر تاریخینده اینگیلیس و فرانسه آلمان ساواش اعلان ائتدیلر. ایکینجی دۆنیا ساواشی باشلاندی. سپتامبرین ۳–۱۰ آراسیندا اوتریش، یئنی زلاند، هیندوستان، کانادا آلمان قارشی ساواش‌یه قوشولدولار. آمریکا بیرلشمیش ایالتلری اؤزونو بیطرف اعلان ائتدی. ژاپون آوروپا ساواش‌سینه قاریشمادیغینی بیلدیردی. ایکینجی دۆنیا ساواش‌سینین باشلانماسینین باشلیجا سببلری: اولاً، بیرینجی دۆنیا ساواش‌سیندن سوْنرا غالیب دؤولتلرین یاراتدیقلاری ورسال-واشینقتون سیستمینین چوْخ چَتین و آلچالدیجی اوْلماسی؛ ایکینجی، آوروپانین مرکزینده، آلمان‌دا قیساس‌چی‌لیق و میلیتاریزم ادّعاسینین یۆکسک درجه‌ده اینکیشاف اتمسی؛ اۆچونجو، هیتلر «ریخ» اینین ایرق‌چی‌لیک، «دَیَرسیز خالقلاری» اسارت آلتینا آلماق سیاستی، عموماً دۆنیا آغالیغینا نایل اوْلماق ایددیالاری؛ دؤردونجو، غرب دؤولتلری‌نین، خصوصاً اینگیلیس و فرانسه نین ناسیزمین بشریت اۆچون تهلوکه اوْلماق ماهیتینی درک اتممه‌لری، حتی اوْنو شیرنیکلن‌دیرمک و ساکیتلش‌دیرمک سیاستلری؛ بشینجی، ایری دؤولتلرین، اوْ جمله‌دن آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-ین «قاریشماماق» مؤقیعتی توتمالاری؛ آلتینجی، آمریکا بیرلشمیش ایالتلری باشدا اوْلماقلا ایری دؤولتلرین آلمانین ایقتیصادی-ساواش جهت‌دن دیرچلمه‌سینه یاردیم اتملری؛ یئددینجی، سوسیالیزمه نیفرت ائدن بورژوا-دموکراتیک اؤلکه‌لرین شوروی ایله بیرلیکده فاشیزمه قارشی واختیندا آلترناتیو اتفاق یاراتماق ضروریتینی درک اتمملری؛ سککیزینجی، شوروی-نین ساواش‌نی اؤزون‌دن اۇزاقلاش‌دیرماق اۆچون آلمان گذشتلر ائتمه‌سی، حتی اوْنونلا ایقتیصادی علاقه‌لر یاراتماسی؛ دوققوزونجو، ۳۰-جو ایللرین آخیرلاری اۆچون آوروپادا و شرق‌ده ساواش-صنایع کومپلکسلری‌نین اوْلمازین درجه‌ده شیشمه‌سی و… ایدی.
۲۳ آگوست — موسکودا آلمان و شوروی آراسیندا بیر-بیرینه هۆجوم ائتمه‌مک حاقیندا سازیش ایمضالاندی.[۱]
۱ سپتامبر — آلمان و شورویلهیستاننی اؤز آرالاریندا بؤلوشدورمه‌یه باشلاییرلار. آلمان لهیستاننین بؤلوشدورولمه‌سی ایستیقامتینده ایلک آددیمی آتاراق ۱ سپتامبردالهیستانیا قوْشون یئریتدی. شوروی ایسه اؤز نؤوبه‌سینده بۇ ایستیقامت‌ده ۲-جی آددیمی ۱۶ سپتامبردا آتدی (شوروی ۲ هفته‌لیک لنگیمک‌له لهیستاننین موتتفیقلری‌نین آلماننین موتفیقی کیمی شوروی-یه ده ساواش اعلان ائتمه‌لری‌نین قارشی‌سینی مهارت‌له آلمیش اوْلدو).
۱۷ سپتامبر — شوروی قوْشونلاری لهیستانیا داخیل اوْلدو. همین گۆن آخشام پولشانین قانونی رهبرلییی رومانییا قاچیر
۲۸ سپتامبر — آلمانلار ورشو شهرینی اله کئچیریرلر. همین گۆن موسکودا آلمان و شوروی آراسیندا یئنی سرحدلر مُعیّینلدیریلیر، کئچمیش لهیستان اراضیسی ۲ طرف آراسیندا بؤلوشدورولور.
۶ اۇکتوبر — لهیستان اوْردوسونون مقاومت گؤسترن آخیرینجی حیصّه لری تسلیم اوْلور. بۇندان سوْنرا هیتلر آلمانی لهیستانین غرب حیصّه‌سینی آلمالانلاشدیرماغا باشلاییر، بوراداکی لهیستانلار و یهودیلر لهیستانین مرکزینه دپورتاسی ائدیلیر. لهیستانین شوروی-نین پایینا دوشن حیصّه سینده ایسه شوروی لشمه، بیرلشمه اۇیقولاما ائدیلیر.
۲۷ ژانویهقیزیل اوْردو اوْسونتسیم کونسلاگرینی آزاد ائدیر. بۇ زامان اوْردا ۷ مین اسیر واردی. اوْسونتسیم ان بؤیوک لاگرلردن بیری اوْلوب فاشیست وحشی‌لییی‌نین سمبولو ایدی. بۇ لاگرده اسیرلیکده اوْلانلارین سایی بیر میلیون اۆچ یوز مین‌دن چوْخ ایدی. اوْنلاردان دوققوز یوز مینی قاز کامرالاریندا بوغولموش و گولللنمیش‌دیر. ایکی یوز مینی ایسه آجلیق و نوخوشلوق‌دن، وحشی قایدالاردان و مۆختلیف آغلاسیغماز طیبی اکسپرتلردن وفات ائتمیشدیر.
۱۴ آگوستژاپون ایمپراتورو خیروخیتو کاپیتولیاسیانی قبول ائتدیینی اعلان ائدیر.
۲ سپتامبرتوکیودا آمریکا گمیسی «میسسوری» نین گؤیرته‌سینده ژاپون نماینده‌لری قوْشونلارینی شرط‌سیز گئری چکمک حاقیندا آکت ایمضالادیلار.
۱۴ نوْامبر باشلیجا آلمان ساواش موقصیرلرین موهاکیمه اوْلونماسی ایله علاقه دار نیونبرق پروسسینین باشلانماسی.
گؤرونتولر
قایناقلار
^История второй мировой войны. ۱۹۳۹—۱۹۴۵. Воениздат، ۱۹۸۲. С. ۴۶۵. ۲ сентября — Подписание акта о безоговорочной капитуляции милитаристской Японии. Окончание второй мировой войны.
آذربایجان جۆمهۇریتی تۆرکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«İkinci dünya müharibəsi»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۱۲ فوریه ۲۰۱۶ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
.jpg)
