|
ماریا کوریماریا کۆری
ماریا کوری, لهیستانجا: Maria Salomea Skłodowska-Curie؛ لهیستان ۷ نوْوامبر ۱۸۶۷، ورشو، روسیه ایمپیراتورلوغو — ۴ ایول ۱۹۳۴، پاسی، پاریس، فرانسه) - لهیستان اصیل‌لی فرانسه کیمیاچی‌سی و فیزیکی. ایکی دفعه نوبل اؤدولی قازانان (فیزیک (۱۹۰۳) و کیمیا (۱۹۱۱) ساحه‌سین‌ده). ماریا سکلادووسکا ۱۸۶۷-جی ایلده لهیستاندا دۆنیایا گلمیش‌دیر، او، رادیواکتیولیک ساحه‌سین‌ده فعالیّتینه گؤره مشهوردور و ایکی دفعه نوبل اؤدولینا لایق گؤرولموش‌دور. ۱۹۰۳-جو ایلده هنری بکرل و حیات یولداشی پیئر کوری ایله برابر فیزیک اوزره نوبل اؤدولی قازانمیش و داها سوْنرا ۱۹۱۱-جی ایلده کیمیا اوزره نوبل اؤدولینین تک قازانان اوْلموش‌دور. رادیوم المنتینی کشف ائتمیش‌دیر. ماریا کوری یگانه عالیم‌دیر کی، نوبل اؤدولینا ایکی آیری-آیری ساحه‌ده آلماغا نایل اوْلموش‌دور. همچینین نوبل اؤدولینا ایلک دفعه ایکی دفعه لایق گؤرولموش یگانه قادین‌دیر. المنتلرین اؤز-اؤزونه شوالانماسینا رادیواکتیولیک آدینی محض ماریا و پیئر کوری وئرمیش‌دیر. حیات یولداشی پیئر کوری ایله بیرلیک‌ده پولونیوم و رادیوم المنتینی کشف ائتمیش‌دیر. حیاتینین ایلک ایللری۱۸۶۷-جی ایلده لهیستاننین باشکندی ورشو شهرینده ضیالی عائله‌سین‌ده دۆنیایا گؤز آچمیش‌دیر. آناسینی و باجیلارین‌دان بیرینی چوْخ ائرکه‌ن ایتیرمیش‌دیر. ماریا اوشاق‌لیق‌دان سون درجه آیتی یادداشی ایله فرقله‌نیردی و ۱۶ یاشین‌دا اورتا مکتبی قیزیل مداللا بیتیرمیش‌دی. هله مکتبده اوخویارکه‌ن قوهومونون کیمیا لابوراتوریاسین‌دا آسسیستئنت ایشلمیش‌دیر. اونون آتاسی یانلیش یئره اینوئستی‌سییا یاتیراراق الینده اوْلان پوللاری ایتیرمیش‌دی، بونا گؤره ده ماریا معلمه کیمی ایشله‌مه‌لی اوْلدو. او، قازانجی ایله باجی‌سی برونییانین پاریس‌ده طیب تحصیلی آلماسینا مادی یاردیم ائده بیل‌دی، بونون موقابیلین‌ده ایسه برونییا داها سوْنرا اونا تحصیل آلماغا کؤمک ائدجک‌دی. او زامانلار لهیستان روسیه ایمپراتورلوغونون ترکیبین‌ده ایدی و قادینین عالی تحصیل آلماسی محدود ایدی. لهیستان همین دؤورده روسیه ایمپراتورلوغونون ایشغالی آلتین‌دا اوْلدوغون‌دان ماریایا سکلودووسکایا وطنینین آزادلیغی اوغرون‌دا فعالیّت گؤستره‌ن لهیستان میللت‌چیلرینین تشکیلاتین‌دا ایشتیراک ائتمیش‌دیر. ماریا عالی تحصیل آلماق ایستییردی. لاکین عائله‌نین بونا مادی ایمکانی اولمادیغین‌دان باجی‌سی ایله ماراق‌لی شرط کسمیش‌دیلر. همین شرطه اساساً او، بئش ایل دایه ایشله‌یه‌رک باجی‌سینین طیب تحصیلی آلماسینا یاردیم ائدجک، سوْنرا ایسه باجی‌سی ماریانین اونیوئرسیتئته قبول اولماسینا کؤمک‌لیک گؤستره‌جک. ۱۸۹۱-جی ایلده بۇ ود یئرینه یئتیریل‌دی، ۲۴ یاشین‌دا اولارکه‌ن بؤیوک باجی‌سینین کمکی ایله ماریا پاری‌سه گئت‌دی و سوربون اونیوئرسیتئتین‌ده (پاریس بیلیم یوردو) فیزیک و کیمیادان تحصیل آلماغا باشلادی. او، گئج ساعتلارا قدر ایشلییر و دئمک اولار کی، چؤرک، کره یاغی و چایلا ییئجئکلانیردی. ماریا ۱۸۹۳-جو ایلده فیزیک علملری ایمتحانیندا بیرینجی اوْلدو، ۱۸۹۴-جو ایلده ریاضیات علملری ایمتاحانین‌دا ایسه ایکینجی یئری توت‌دو. محض همین ایلین یازیندا او، پیئر کوری ایله تانیش اوْلدو. علمی فعالیّتی اونلارین ۱۸۹۵-جی ایلده باش توتان ائولی‌لیگی تئزلیکله دۆنیا اهمیت‌لی نتیجه‌لر الده ائدن امکداشلیغین تملینی قوی‌دو. ۱۸۹۶-جی ایلده هنری بکرل تصادف نتیجه‌سین‌ده خاریجی ایشیق منبیی (گونش و یا صونعی ایشیق) اولمادان اوران دۇزلارینین شوالانماسینی کشف ائتدی. بو، فیزیکلر اۆچون اصل سورپریز ایدی. سوْنرالار ماریا بکرلین بۇ کشفینی «رادیواکتیولیک» آدلاندیرمیش‌دی. فیزیکلر و کیمیاچیلار قارشی‌سین‌دا علاوه سؤال میدانا چیخ‌دی: گؤره‌سه‌ن، بۇ خاصه یالنیز اورانا و اونون دۇزلارینامی مخصوص‌دور، یوخ‌سا بۇ باشقا المنتلرده ده وار؟ ماریا کوری محض بۇ سؤال اطرافین‌دا اری پیئر کوری ایله بیرلیک‌ده اوران‌دا آشکارلانان رادیواکتیولیین دیگر المنتلرده مؤوجود اولماسینی آراشدیرماغا قرار وئردی و توریوم‌دا دا رادیووتیولیک اولماسینی آشکارلادی. او، دقتینی یئنی‌دن مینراللارا یؤنلت‌دی و اوران فیلیزی اونون ماراغینی جلب ائتدی. اوران فیلیزی رادیواکتیولیگی صاف اوران رادیواوتیولیین‌دن یوکسک اوْلان بیر مینرال‌دیر و بۇ یالنیز فیلیزین ترکیبین‌ده کیچیک میقداردا، لاکین چوْخ یوکسک آکتیولیگی اوْلان ناملوم ماده نین وارلیغی ایله ایضاح ائدیله بیلردی. پیئر کوری ماریانین بۇ پروبلمی حل ائتمک اۆچون باشلاتدیغی و یئنی المنتلر، پولونیوم و رادیومون کشفی ایله نتیجه‌لنه‌ن آراش‌دیرماسینا قوشول‌دو. ماریا کوری و پیئر کوری اوران و توریوم اوْلان فیلیزلرین سیستئماتیک تدقیقی زامانی اورادا یئنی ایکی المنت کشف ائتدیلر - رادیوم و پولونیوم. ۱-جی المنت ۲-جی-یه نیسبته‌ن داها گۆج‌لو ایشیقلاندیغی اۆچون اونا رادیوم - «شوالانان» آدی وئریل‌دی. دیگر المنته ایسه م. کوری اؤز وطنینین شرفینه پولونیوم آدلاندیردی. سوْنراکی ایللرده پیئر و ماریا کوری بۇ المنتلری ماده حالین‌دا آلماق اۆچون تجروبه‌لرینی داوام ائتدیرمیشلر. نتیجه‌ده، ۷ تونادک اوران فیلیزی ایشلتدیک‌دن سوْنرا ۰٬۱ قرام رادیوم آلماق مۆمکون اوْلموش‌دو. پولونیوم المنتی ایسه رادیومون پارچالانماسین‌دان یاراندیغین‌دان اونو آلماق مۆمکون اولمامیش‌دی. پیئر کورینین اؤزونو اساساً یئنی رادییاسییانین فیزیکی جهت‌دن اؤیرنیلمه‌سینه حصر ائتدیی حال‌دا، ماریا کوری دمیر حالین‌دا صاف رادیوم الده ائتمه‌یه چالیشیردی. او، بۇ ایشه پیئر کورینین شاگیردلرین‌دن بیری اوْلان کیمیاچی آندره-لوی دئبیرین کمکی ایله نایل اوْلدو. ماریا بۇ آراشتیرماین نتیجه‌لرینه اساساً علملر دوکتورو آدینی قازانمیش‌دی و ۱۹۰۳-جو ایلده ماریا و پیئر بکرل ایله برابر رادیواکتیولیین کشفینه، «رادیاسییا حادثه‌سینین تدقیقین‌ده‌کی اوزئدیلمز مشترک فعالیّتلرینه گؤره» گؤره فیزیک اوزره نوبل اؤدولینا لایق گؤرولموش‌دولر. ۱۸۹۷ و ۱۹۰۴-جو ایللرده قیزلاری ایرئن و ایوین دۆنیایا گلمه‌سی ماریانین علمی ایشلرینی دایان‌دیرا بیلمه‌دی. او، ۱۹۰۰-جو ایلده فرانسه نین سئور شهرینده قیزلار اۆچون اوْلان عالی مکتبده (ائجولئ نورمالئ سوپéریئورئ - اورتا مکتب معلملری اۆچون عالی تحصیل مکتبی) فیزیک اوزره موهازیرهچی تعیین ائدیل‌دی و تجروبی نوماییشلره اساس‌لانان تدریس یوْل و یارات‌دی. م. کوری اوران فیلیزلرین‌ده ایشله‌مک و آنالیز ائتمک اۆچون کلاسیک اۆصول ایشله‌ایب هازیرلامیش‌دیر. بوتون بۇ تجروبه‌لرین نتیجه‌سی اولاراق ماریا کوری ۱۹۰۳-جو ایلده سوربون اونیوئرسیتئتین‌ده «رادیواکتیو ماده‌لرین تدقیقی» آدلی دوکتورلوق تزیسینی مۆدافیعه ائتمیش‌دی. او، ۱۹۰۴-جو ایلین دکابریندا پیئر کورینین ایداره ائتدیی لابوراتوریایا باش معاون تعیین ائدیل‌دی. ۱۹۰۶-جی ایلده پیئر کوری نقلیات قزاسین‌دا هلاک اوْلموش‌دو. لاکین ماریا کوری اونا تعیین اولونان پئن‌سییادان ایمتینا ائتمیش‌دیر. حیات یولداشینین قفیل اؤلوم و ماریا کورییه آغیر ضربه اوْلدو، لاکین همچینین بۇ حادثه اونون کاریئراسین‌دا دؤنوش نقطه‌سی ایدی: بون‌دان سوْنرا او، بوتون انرژی‌سینی پیئر کوری ایله باشلاتدیقلاری علمی ایشی تکباشینا تاماملاماغا حصر ائتدی. او، ۱۳ مای ۱۹۰۶-جی ایلده حیات یولداشینین اؤلومون‌دن سوْنرا واکانت قالان پروْفسورلوق وظیفه‌سینه تعیین ائدیل‌دی و بونونلا دا سوبون اونیوئرسیتئتین‌ده درس دئیه‌ن ایل قادین پروْفسور اوْلدو. اونون سوْنراکی تجروبه‌لری رادیومو دمیر شکلین‌ده آلماق‌دان عبارت اوْلموش‌دور. خانیم فیزیک بۇ نتیجه‌یه ۱۹۱۰-جو ایلده آنری دئبیرنله بیرگه نایل اوْلموش‌دور. او، همچینین بئینلخالق چکی و اؤلچو واحیدلری بوروسونا رادیواکتیو ماده‌لرین ایلک اتالونونو حاضیرلاییب تقدیم ائدن عالیم کیمی ده مشهوردور. ماریا کورینین دیگر فوندامئنتال نایلیتی کیمیا ساحه‌سینه عاییددیر. او، ۱۹۱۱-جی ایلده «کیمیانین اینکیشافین‌داکی اوزئدیلمز فعالیّتینه: رادیوم و پولونیوم المنتلرینین کشف ائدیلمه‌سی، صاف حال‌دا رادیومون آیریلماسی و بۇ مؤهتشه‌م المنتین طبیعتینین اؤیرنیلمه‌سینه گؤره» کیمیا اوزره نوبل اؤدولینا لایق گؤرولموش‌دور. بونونلا دا او، نوبل اؤدولینی ایکی دفعه آلان ایلک شخص کیمی علم تاریخینه دوشموش‌دور. بیرینجی دۆنیا ساواشی ایللرین‌ده ماریا کوری اؤزونو قیزی ایرئنین کمکی ایله «کیچیک کوریلر» کیمی تانینان سییار قورغولارین داخیل اوْلدوغو و یارالی عسگرلرین مۆالیجه‌سی اۆچون ایستیفاده ائدیله‌ن رونتگن آپاراتینین اینکیشافینا حصر ائتمیش‌دی. مۆحاریبه زامانی او، همچینین حربی جرراهلارا رادیولوگییادان ایستیفاده ائتمیی تدریس ائتمیش‌دیر. بۇ آراشتیرمالارین نتیجه‌سینی داها سوْنرا یازدیغی «رادیولوگییا و مۆحاریبه» آدلی کیتابیندا عکس ائتدیرمیش‌دیر. ۱۹۱۸-جی ایلده هئیتین‌ده ایرئنین ده یئر آلدیغی رادیوم اینستیتوتو فعالیّته باشلادی و نووه فیزیکسی و کیمیاسینین مرکزینه چئوریل‌دی. ماریا کوری ایسه بۇ اینستیتوتون فوندامئنتال آراشتیرمالار و رادیواکتیولیین طیبی ایستیفاده‌سی شعبه‌سینه دیرئکتور تعیین اولوموش‌دو. آرتیق شؤهرتین زیروه‌سین‌ده اوْلان ماریا کوری ۱۹۲۲-جی ایلده‌ن اعتباراً طیب آکادمیسینین عضوو کیمی رادیواکتیو ماده‌لری و اونلارین طیبی ایستیفاده‌سینی تدقیق ائتمیش‌دی. ۱۹۲۱-جی ایلده ماریا کوری قیزلاری ایله برابر رادیومون آراشتیرماینا مالییه آیریلماسی اۆچون بیرلشمیش اوستانلارا سفر ائتمیش‌دی. اوراداکی قادینلار کومپانییاسی موناسیبتی ایله اونا بیر قرام رادیوم هدییه ائتمیش‌دیلر. ماریا همچینین بلژیک، برزیل، ایسپانیا و چک ایسلوواکی دا (ایندیکی چک و ایسلوواکی) موهازیره‌لر وئرمیش‌دی. بون‌دان علاوه، پاریس‌ده کوری فوندونون یارادیلماسی و ۱۹۳۲-جی ایلده ورشودا باجی‌سی برونییانین دیرئکتورو اوْلدوغو رادیوم اینستیتوتونون آچیلیش مراسیمینی گؤرمک اونا نسیب اوْلموش‌دو. ۱۹۲۳-جو ایلده او، پیئر کورینین ترجومئیی-حالینی یازاراق کیتاب شکلین‌ده نشر ائتدیرمیش‌دیر. همچینین بۇ ایللرده یئنی‌دن موستقیل‌لیک قازانمیش وطنینه تئز-تئز سفر ائدرک، اورادا گنج متخصصلره یاردیم گؤسترمیش‌دیر. ماریا کوری نوبل اؤدولین‌دان علاوه، فرانسه علملر آکادمیسینین «برتلو»، لندن کرال جمعیتینین «دوی»، فرانکلین اینستیتوتونون «ائللیوت کرئسسون» مداللاری ایله ده تلتیف ائدیلمیش‌دیر. او، ۸۵ موختلیف علمی جمعیتین عضوو اوْلموش، همچینین ۲۰ فخری علمی آدلا موکافاتلاندیریلمیش‌دیر. پاریس رادیوم اینستیتوتون‌داکی ۱٬۵ قرام رادیوم احتیاطی ۱۹۳۰-جو ایللرده آپاریلان تجروبه‌لره موهیم تؤهوه‌لر وئرمیش‌دی. بۇ ایش سئر جئیمس چادویک طرفین‌دن نئیترونون کشفی و هر شئی‌دن اؤنجه ۱۹۳۴-جو ایلده ایرئن و فردریک جولیوت-کورینین صونعی رادیواکتیولیگی کشف ائتمه‌سی اۆچون زمین یاراتمیش‌دی. اؤلوموصونعی رادیواکتیولیین کشفین‌دن بیر نئچه آی سوْنرا، ۱۹۳۴-جو ایلده ماریا کوری شۆالانمانین دوغوردوغو قان سرطانیندن (lلیکمیا) دۆنیاسینی دییشمیش‌دیر. او، رادیواکتیولیین زیان‌لی جهتلرین‌دن خبرسیز اوْلدوغو اۆچون رادیوم المنتینی اۆزرینده تالیسمان کیمی گزدیررمیش. خاریجی کئچیدلر |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
