|
وایکینقلروایکینقلر — آزاد کندلیلردن توْپ‌لانان و اساساً تیجارت و قۇلدۇرلۇق اۆچۆن دنیزلرده اۆز‌ن موختلیف طایفالاردان عبارت (اساساً اسکاندیناو منشأ‌لی) سوْسیال طبقه. ۸۱۰-جۇ ایلدن باشلایاراق ۳۰۰ ایل اسکاندیناوییادا حؤکم سۆرۆبلر. ۳۰۰ ایل عرضین‌ده وایکینقلر بۆتۆن آوروپایا یۆروش ائدیبلر.  آوروپانؽن چوْخ یئرین‌ده مسکن سالان وایکینقلر گرینلندی کشف ائدیب، کریستوْف کوْلوْمب‌دان ۵۰۰ ایل اؤنجه شیمالی آمئریکایا آیاق باسان ایلک آوروپالیلار اوْلۇب، فرانسادا و ایسکاتلند-ده اؤز دؤولتلرینی یارادؽبلار. حاکمیته گلمکلری و بیر نئچه واجیب دؤیۆشلریآنقلو-ساکسلار و دیگر میللتلر اسکاندیناوییانؽ ترک ائتدیک‌دن سوْنرا بۇرایا دانلار گلیب، ۸۰۰-جو ایلده اؤز دؤولتلرینی یارات‌دؽلار. ۸۱۰-جۇ ایلده شاه قوترریکین اؤلومون‌دن سوْنرا دؤولت داغؽل‌دؽ و وایکینقلر حاکمیته گل‌دیلر. بۇنا سبب وایکینقلرین چوْخسای‌لؽ گمیلری و دنیزده گۆجلۆ ناویقاسییایا مالیک اوْلمالاری ایدی. ۸۱۴-جۆ ایلده بؤیۆک کارل‌ؽن قۇردۇغۇ فرانکلار دؤولتی وایکینقلرین و عربلرین هۆجوملارؽن‌دان سوْنرا داغؽل‌دؽ. اما وایکینقلرین دۆشمنلری بیرلشن‌ده و وایکینقلره هۆجوم ائد‌ن‌ده سوْنۇنجۇلار اۇدۇزۇردۇلار. بئله کی، وایکینقلر ۸۷۸-جی ایلده انگلیس-ده مغلوب اوْلدۇلار. ۸۹۱-جی ایلده آنقلو-ساکس شاهؽ آلفرئد، وایکینقلری مغلوب ائتدی. ائله‌جه ده فرانک اوْردوسۇ وایکینقلری مغلوبیته اۇغرات‌دؽ. یۆروشلروایکینقلرین ایلک یۆروشلرین‌دن بیری بیر قروپ نوروئژلینین ۷۹۳-جۆ ایلده انگلیس-ه هۆجومۆدۆر. اوْنلار Lindsafr آداسؽن‌دا کلیسانؽ، بیر ایلدن سوْنرا ایسه وئراموس کلیساسؽنؽ داغؽدؽرلار. ۷۹۵-جی ایلده وایکینقلر مئن و آیونا آدالارؽنا هۆجوم ائدیرلر. ۸۰۲-۸۰۶-جی ایللرده بۇرالاردا کلیسالری داغؽردؽرلار. بۆتۆن هۆجوملار قیسامۆددت‌لی و قفیل اوْلۇر: وایکینقلر مۆحاریبه اعلان ائتمه‌دن گمی ایله ساحله یاناشؽب شهرلره هۆجوم ائدیر، رقیب اوْردو یؽغی‌لانا قدر اللرینه کئچه‌نی گؤتورور، ائولری یاندؽریر و گئدیردیلر. بو حادثه‌لردن ۲۰ ایل کئچه‌ن‌دن سوْنرا وایکینقلر چوْخسای‌لؽ اوْردو ییغاراق انگلیس-یه و فرانسایا یۆروشلر ائتمیش‌دیلر. فرانسایا یۆروش‌دن سوْنرا وایکینقلر انگلیس-یه دوْغرو یۆروشه کئچ‌دیلر. ۸۳۶-جی ایلده وایکینقلر ایلک دفعه لوندونا، داها سوْنرا دانلار (۶۰۰ گمی‌دن چوْخ) اولان اوْردو ایله برمن-ــه هۆجوم ائتدیلر. شهر ائله وضعیته سالین‌دی کی، یئپیسکوپون رئزیدئن‌سییاسی برئمئن‌دن کؤچورول‌دو. ۸۵۱-۸۵۲-جی ایللرده یئنی‌دن انگلیس- اوزرینه یۆروش ائدن وایکینقلر لوندون و کئنتئربئرری شهرلرینه هۆجوم ائتدیلر؛ بو یۆروش‌ده ۳۵۰ گمی ایشتیراک ائدیردی.  وایکینقلرین ایلک دؤولتلری۸۶۶-جی ایلده پایؽزدا تولفان ۲۰.۰۰۰-لیک وایکینق اوْردوسونو گمیلرله ایسکاتلندیا گؤتوروب چؽخاریر بو زامان بوردا شرقی انگلیس- دؤولتی وار ایدی. بۇرادا قؽش کئچیریب گلن ایلین اوولین‌ده ایسه دئنلو دؤولتی یارادؽرلار. ۸۷۸ ایلده نهایتکی اۇزون سۆره‌ن مۆحاریبه‌نین سوْنۇن‌دا آنگلو-ساکسلار وایکینقلری توْرپاغلارؽن‌دان قوْوۇرلار اما بو زامان یئنی وایکینق فلوْتو انگلیسه و فرانسایا دوْغرو یۆروش ائدیر.۸۸۰ ایلدن ۹۱۱ ایله‌دک وایکینقلر فرانسانؽن بیر چوْخ شهرلرینه هۆجوم ائدیب گلیب پاریسه چاتمؽش‌دؽلار.۴۰.۰۰۰ وایکینق اوْردوسونو گؤروب تشفیشه دۆشموش فرانسؽزلار پول وئرمکله جانلارؽنی خلاص ائدیرلر. وایکینقلر فرانسانؽن شیمال-قرب طرفینه کئچیب بۇرادا قالؽرلار.۹۱۱ ایلده فرانسا کرالی کارل ۳-جۆ وایکینق هؤکمداری روللون-آ ایشغال ائتدییی توْرپاغلاری باغؽشلاییر و ۹۱۱ ایلدن نورماندؽیا یارانؽر. ۹۰۰-۹۳۵ ایلده ایندیکی دانؽیا دؤولتی اراضی‌سین‌ده بؤیۆک بیر شاه‌لیق یارانؽر. ۱۰۱۶ دانؽیالی وایکینقلر انگلیس-ده حاکمیتی اؤز اللرینه آلؽرلار. ۳۰۰ ایل عرضین‌ده گئدن یۆروشلر آوروپادا چوْخ سای‌لؽ وایکینقلر دؤولتینین یارانماسؽیلا بیتمیش‌دیر. وایکینقلرین ائولریوایکینق ائولری چوْخ زامان بیر اوْتاق‌لی اوْلوردو. وارلؽ وایکینقلر داها بؤیۆک ائولرده یاشایؽردؽلار. وایکینقلر چوْخ زامان تاختادان ائو تیکیردیلر، اما گرینلند و ایسلند-ده تاختا آز اوْلماسی سببین‌دن ائولری یئرلی داشلارؽن کمکی ایله تیکیردیلر. بۇرادا دیوار ائننی‌لیگی ۹۰ سانتیمئتر تشکیل ائدیردی. ائوین اورتاسؽن‌دا ایسه مانقال اوْلوردو، بۇرادا یئمک حاظیرلاناردی. وایکینقلرین سیلاحلاری اسکاندیناوییا ساکینلری قدیم زامانلاردان نیزه‌لر ایشلدیردی بۇنا ثبوت آرخئولوژی تاپؽنتیلاردیر. وایکینق نیزه‌سی دیگر نیزه‌لردن اؤز آغؽرلیغی ایله فرقله‌نیردی. بۇ نیزه‌لر آتؽلماق اۆچۆن دئییل، دؤیۆش‌ده ایستیفاده اۆچۆن ایشله‌نیردی. اما وایکینقلرده ائل‌جه ده آتماق اۆچۆن نیزه‌لر ده مؤوجود ایدی.  وایکینق بالتاسی ۹۰ سانتیمئتر اۇزونلوغون‌دا ایدی. بالتانؽ دؤیۆش‌ده راحت ایستیفاده ائتمک مۆمکون ایدی. بئله کی، بیر دقیق ضربه‌دن سوْنرا ایکینجی‌سینه احتیاج قالمؽردی.بالتا هۆجوم‌دا چوْخ یاخشی ایدی، اما مدافعه‌یه یارارسیز ایدی. بالتالار وایکینقلر آراسؽن‌دا چوْخ مشهور ایدی. بئله کی، وایکینق هؤکمدارلاری ائیریک خارالدسوْن و ائیریک بلودئکس (قان‌لی بالتا لقبی ایله تانؽنان) بالتادان ایستیفاده ائدیردی.نوْرمانلارؽن قاستینقس دؤیۆشون‌ده قلبه‌نین اساس فاکتورو وایکینقلرین داها گۆجلۆ سیلاحلاری ایدی. وایکینقلر دؤورون‌ده آوروپادا ان مشهور سیلاح قؽلینج ایدی اسکاندیناوییادا ایسه سکراماساک‌سام آدلی قؽلینجلار وار ایدی.بۇنلار بیر اۆلگۆجلۆ اۇزون تیپ‌لی قؽلینجلار ایدی. ایللر اؤتدوکجه قؽلینجلار اسکاندیناوییادا دییشیر و ایندیکی زامان‌دا وایکینق قؽلینجی کیمی تانؽنان قؽلینجا چئوریل‌دی. اسکاندیناوییا قؽلینجی اۇزون و آغؽر ایدی. اسکاندیناولار اؤز سیلاحلارؽنا آد قویوردولار بئله کی چوْخ ایشلنمیش سیلاحلارا اسکاندیناولار چالؽشیردی یاددا قالان آد وئرسینلر مثلاً "دؤیۆش اوْدو" کیمی. وایکینق بالتالاری و قؽلینجلاری قیزیل و گۆموشله بزنیلیردی. ان گؤزل سیلاح بزک اصوللارؽن‌دان بیری سیلاح توتاجاغی دوزلدرکه‌ن توتاجاغا هم میس، هم ده گۆموش یئریدیریل‌دی بونونلا دا سیلاحین توتاجاغی آغ-قارا اوْلۇردو. وایکینق زیرئهلری اؤز تیپینه گؤره ایسپارتا زیرئهلرینه اوخشاردؽلار. بونو ۱۰-جو عصرین دبیلقه‌سینه باخدؽق‌دا (حال حاضردا اولان شکیل) بیلمک اولار. ائل‌جه ده بعضی منبع‌لره گؤره وایکینقلر دؤیۆشه آت فورمالی دبیلقه‌لرده گئدیردیلر. وایکینقلرین گمیلری وایکینقلرین گمیلری اوْنلارؽن ان بؤیۆک نالیتلری ایدی. وایکینقلر چوْخ واخت اؤز گمیلرینی شئیرلرده تصویر ائدیردیلر. نیسبته‌ن یۆنگول گمیلرله وایکینقلر قفلته‌ن هۆجوملار ائدیردیلر. گمیلرین منفی جهتی اوْنلارؽن چوْخ اۆزه بیلمه‌مکلری‌دیر. وایکینق گمیلری دیگر گمیلردن آوارلارؽن سایؽ آیؽریردی،بئله کی ان مینیمال اؤلچولو وایکینق گمی‌سین‌ده ۱۳ جوت آوار واردیر. ایلک گمیلر ۴۰-۸۰ نفر داشؽماق قابیلیتینه مالیک ایدی. بیر چوْخ ایری وایکینق گمیلری رنگله‌نیردیلر. وایکینق گمی‌سینین اوجون‌دا چوْخ واخت اژداها باشلاری اولاردی. گمینین آرخاسین‌دا ایسه چوْخ واخت آژداها قۇیروغلاری تصویر اوْلوناردی. گمینین قۇرولوشونا اساساً گمی کۆله‌یه عکس ده اوزه بیلردی. بیر نئچه وایکینق گمی‌سی ایسه بیزیم وخته قدر اسکاندیناوییا موزه‌لرین‌ده ساخلانؽلیر. ان مشهور تاپؽنتی ۱۸۸۰ ایلده تاپؽلمیش بیزیم عصردن اؤنجه ۹۰۰-جۆ ایله عایید اولان گمی‌دیر. بو گمینین ۲۳.۳ مئتر اۇزون‌لوغو و ۵.۳ مئتر ائننی‌لیگی وار، همچینین گمینین ۳۲ آواری وار. گمی‌ده ۳۲ قالخان وار. وایکینقلرین دینیوایکینقلار قۇزئی آللهلارؽنا اینانؽردؽلار بولار اودین،تور،تیر،فرئیا و باشقالارؽ ایدیلر.مثلن اؤز دینلرینه گؤره اولار دؤیۆشلرده دۆشمانلارؽنا قارشؽ رحم‌سیز اوْلۇردولار،اوْنلارؽن اینانجلارؽنا گؤره الین‌ده سیلاحنان اؤلن دؤیۆش‌چو اودین-این آسقاردا-والقال‌لو گؤی‌ده‌کی سارایینا دۆشه‌جکلر اورادا ایسه پیرلارده و مشق دؤیۆشلرین‌ده راقنارئکه-جن (اللهلارؽن اؤلومونه‌جه‌ن) یاشایاجاغلار.بۆتۆن قوْرخاقلار و قۇللار شر دونیاسی خئل-آ دۆشوردولر اورادا ایسه دونیانؽن سوْنوناجان قالؽردؽلار. وایکینقلرین تاریخچه‌سی
تانؽنمیش وایکینقلرائریک توروالدسوْن(کوره‌ن)- گرینلندی کشف ائدن نوروئژ اصیل‌لی ایسلند وایکینقی گرینلنددا بیر نئچه مسکن سالیب و اؤمرونون سوْنۇناجان ایسلندیا گئده‌رک اورادان "یاشؽل توْرپاغا" کؤچریلر گؤتوروب. لئیف ائریکسسوْن – شیمالی آمئریکایا آیاغ باسان ایلک آوروپالی کوره‌ن ائریک-این اوغلو گرینلندین هؤکمداری |