|
یوز ایل ساواشی یوز ایل ساواش (۱۳۳۷ – ۱۴۵۳) — اینگیلیس و فرانسه آراسیندا یوز ایلدن آرتیق (فاصیله‌لرله) داوام ائتمیش ساواش.  ساواشین سببلرییوز ایل ساواش‌نین باشلانماسینا اساس سبب اینگیلیس‌نین اله کچیردیی اراضیلر (۱۲ عصرین اوْرتالارین‌دان) و زنگین فلاندرییا اۇغرون‌دا موباریزه ایدی. اینگیلیس کراللاری اؤزلری‌نین فرانسه دا ایتیردیکلری تورپاق مولکلرینی گئری قایتارماق ایستییردیلر. اینگیلیس و فرانسه آراسیندا چوْخ‌دان بری داوام ادن بۇ دۆشمن‌چی‌لییه فلاندرییا و اوْنون زنگین شهرلرینی اله کئچیرمک اۇغرون‌دا باشلایان رقابت ده علاوه اوْلون‌دو. فرانسه کراللاری دفعه‌لرله فلاندریانی اؤز تورپاقلارینا قاتماغا جهد گؤسترمیش‌دیلر. لاکین هر دفعه مغلوب اوْلوردولار. فلاندریانین شهرلرینی اینگیلیس مۆدافیه ادیردی. چونکی اینگیلیس ایله فلاندرییا آراسیندا قدیم‌دن بری سیخ تیجارت علاقه‌لری واردی. بۇندان باشقا هم ده، اینگیلیس کرالی فرانسه کرالینین قوهومو ایدی. فرانسه کرالی IV فیلیپین اوْغوللارینین اؤلومون‌دن سوْنرا اوْنون کیشی نس‌لی کسیل‌دی. بونو گؤره اینگیلیس کرالی اؤزونون فرانسه کرالی تاختینی اله کئچیرمک حۆقوقونا مالیک اوْلدوغونو بیلدیردی. طرفلرین حاضیرلیغیفرانسه قوشونلارین آتلی جنگاور دسته‌لری اۆستون ایدی. لاکین جنگاورلر اینتیزامین نه اوْلدوغونو بیلمیردیلر. اوْنلارین هر بیری دؤیوش زامانی آیریجا ووروشور و شخصی هونر گؤستریب باشقالارین‌دان فرقلنمه‌یه چالیشیردیلار. پیادا قوشونلار موزدلا توتولموش اجنبی عسگرلردن عبارت ایدی. جنگاورلر پیادا دؤیوش‌چولره خور باخیردیلار.اینگیلیس قوشونلاری فرانسهلارا نیسبتاً داها یاخشی تشکیل اوْلونموش‌دولار. اینگیلیس لرین آتلی جنگاورلردن باشقا چوْخ‌لو، هم ده دؤیوش اینتیزامینا مالیک اوْلان پیادا قوشونلاری واردی. اینگیلیس پیادا قوشونلاری تهکیم‌لی اوْلمایان کندلیلردن عبارت ایدی. اوْ زامان اینگیلیستره‌ده تهکیم اوْلونمایان کندلیلر هله چوْخ ایدی. اینگیلیس پیادالاری اۇزون اوْخلارلا سیلاهلانمیش‌دیلار. اوْنلار ۶۰۰ آددیما قدر اۇزاغا اوْخ آتا بیلیردیلر. اینگیلیس اوْخچولارینین آتدیغی اوْخ ۲۰۰ آددیم‌لیق‌دا فرانسه جنگاورلری‌نین زیره‌لی گییمینی دشیب کئچیردی. ساواش‌نین باشلانماسیاینگیلیس اوْردوسونون یاخشی دونانماسی واردی. اوْنلار بۇ دونانمانین کمکی ایله لامانش بوغازینی کچیب فرانسه اراضی‌سینده ساواش عملیّاتلارا باشلادیلار. ساواش‌نین اوّلین‌ده فرانسهلار مغلوب اوْلماغا باشلادیلار. اینگیلیس لر نورمان‌دینی توتدولار. اوْنلار ۱۳۴۶-جی ایلده کر‌سی دؤیوشونده فرانسه قوشونلارینی مغلوب ائتدیلر. کر‌سی ووروشماسین‌دان سوْنرا اینگیلیس لر آکویتانییا طرف‌دن هۆجوما کئچدیلر ۱۳۵۶-جی ایلده لاورا چاییندان جنوب‌دا یئرلَشن پواتیه شهری یاخینلیغین‌دا دؤیوش باش وردی. فرانسه لیلر سایجا چوْخ ایدیلر. لاکین اوْنلار داغینیق حرکت ادیردیلر. اؤن دسته‌ده‌کی فرانسه جنگاورلری اساس قوه‌لرین گلیب چیخماسینی گؤزلمه‌دن اینگیلیس لره هۆجوما کئچدیلر. ووروشا-ووروشا ایر‌لی چیخان فرانسه جنگاورلری دؤیوش جرگه‌لرینی پوزور، ووروشما زامانی بیر-بیرینه مانع اوْلوردولار. اینگیلیس اوْخچولارینین یاغیش کیمی یاغدیردیغی اوْخ ضربه‌لری آلتیندا فرانسه آتلی قوشونلارینین دؤیوش جرگه‌لرینه قاریشیق‌لیق دۆشدو. فرانسه اوْردوسونون دؤیوش یئرینه یتیشن اساس قوه‌لری ده دارماداغین ائدیل‌دی. فرانسه کرالی باشدا اوْلماقلا ان تانینمیش فرانسه فوداللاری اینگیلیس لره اسیر دۆشدولر. پواتیه دؤیوشوندن سوْنرا فرانسهنین جنوب و شیمال حیصّه لری اینگیلیس لرین الینه کئچدی. فرانسه دا ژاکلار عۆصیانیشهرلرین آرتماسی و تیجارتین گنیشلنمه‌سی نتیجه‌سینده هله ساواش‌دن اوّل فرانسه کندلیلری‌نین ایستیسماری گوجلنمیش‌دی. بۇ ایسه صینفی موباریزه‌نین گوجلنمه‌سینه گتیریب چیخاریردی. ساواش ایسه سیراوی وطنداشلارا ینی فلاکتلر گتیردی. وئرگیلر آرام‌سیز اوْلاراق آرتیردی. هم فرانسه قوشونلاری، هم ده اینگیلیس ساواش قوه‌لری تئز-تئز کندلره هم‌له‌لر ادیب کندلیلری تالاییردیلار. پواتیه دؤیوشون‌ده‌کی مغلوبیت‌دن سوْنرا موزدلو عسگرلر فرانسهنین هر یئرینه سپلنمیش‌دیلر. اوْنلار مۆدافیه‌سیز کیندلره باسقینلار ادیر، کندلیلره ایشگنجه وئریر، اوْنلاری چاپیب-تالاییر و اولرینی یان‌دیراراق چخب گدیردیلر. خالقا رغبت بسلین سالنامه‌چی چیفتلیک (مزرعه)ین داغیلماسینی بئله تصویر ادیردی. خالق ایسه باشینا گلن بۆتون موسیبتلره گؤره، حاق‌لی اوْلاراق، فوداللاری باعیث حساب ادیردی. کندلیلرین دیلنچی کؤکونه دوشمه‌سینه باخمایاراق فوداللار اوْنلاردان ینی وئرگیلر طلب ادیردیلر. بۇ زامان اسیرلیک‌ده اوْلان کرالی و فودال ایانلارینی اؤدنج وئریب خلاص اتمک‌دن اؤترو ینی وئرگی ییغیلماسینا باشلان‌دی. فودال آغالار بئله دییردیلر. سادلؤوه ژاکین انلی کوریی وار، نه یوکلسن گؤتورر. زادگانلار ساده خالق آراسیندا گئنیش یاییلمیش ژاک آدینی کندلیلر اۆچون حقارت‌لی بیر لقب کیمی ایشلدیردیلر. ۱۳۵۸-جی ایلین مئی آیین‌دا فرانسهنین شیمال-شرقین‌ده کندلی عۆصیانی باشلان‌دی. بۇ عۆصیان تاریخ‌ده ژاکلار عۆصیانی کیمی تانینمیش‌دیر. ژاکلار عۆصیانی کورتبیی عۆصیان ایدی. چونکی بۇ عۆصیان هئچ بیر حاضیرلیق گؤرولمه‌دن، بللی حرکت پلانی اوْلمادان باشلانمیش‌دی. عۆصیان‌دا ۱۰۰ مینه یاخین کندلی ایشتیراک ادیردی. کندلیلر اوْنلارین موسیبتلرین‌دن کرالین خبری اوْلمادیغینا و کرالین اوْنلارا رغبت بسلدیینه اینانیردیلار. کندلیلر فوداللاری اؤز دۆشمنلری اعلان ائتمیش دیلر. زولمکارلارا نیفرت اوْ قدر گۆج‌لو ایدی کی، عۆصیان‌چیلار بۆتون زدگانلاری آخیرینجی نفرینه کیمی قیرماقلا هدلییردیلر. اللرینه نه کوچ‌دی اوْنونلا سیلاهلانان ژاکلار فوداللاری اؤلدورور، اوْنلارین قسرلرینی داغیدیردیلار. ان بؤیوک عۆصیان‌چی دسته‌لرین‌دن بیرینه کندلی گیلیوم کال باشچی‌لیق ادیردی. اوْ دؤورون سالنامه‌چی‌سی اوْنو دونیا گؤرموش، یاخشی دانیشیق باجاریغی اوْلان، بوی-بوخون‌لو و گؤزل سیفت‌لی بیر آدام کیمی تصویر ادیردی. کال ژاکلاری بیرلشدیرمه‌یه و کندلی قوشونون‌دا اینتیزام یاراتماغا چالیشیردی. لاکین داغینیق ایجمالار حالین‌دا یاشایان کندلیلر باشقا کندلردن اوْلان عۆصیان‌چیلارلا بیرلشمه‌یه هوس گؤسترمیردیلر. اوْنلار اۇزون مدت اۆچون اؤز چیفتلیک (مزرعه)لارینی بوراخیب گتمک ایستمیر و چوْخ واخت آنجاق آغالارینا قارشی موباریزه آپارماقلا کیفایتلنیردیلر. عۆصیان اوْنلارلا شهری اوْلان بؤیوک بیر ویلایتی ایحاطه ادیردی. بعضی شهرلرین یوخسول اهالی‌سی عۆصیان‌چیلارلا همری‌لیک نۆماییش اتدیره‌رک شهر قاپیلارینی عۆصیان‌چیلارین اۆزونه آچدیلارسا، قالان شهرلرین وارلیلاری بۇنا ایمکان ورمه‌دیلر. فوداللار کندلیلرین عۆصیانا قالخدیغی یئرلردن قاچیب گدیردیلر. لاکین اوْنلار چوْخ کئچمه‌دن اؤزلرینی اله آلدیلار و بؤیوک قوشون توْپلادیلار. هللدیجی دؤیوش ارفه‌سینده گیلیوم کال اؤز دسته‌لرینی بیر تپه‌نین اۆستون‌ده یرلشدیریب، دوشرگه‌نی آرابالارلا دؤوره‌یه آلدی. کندلیلرین مقاومت گؤسترمه‌یه هازیرلاشدیغینی گؤرن زدگانلار اوْنلاری آلداتماق قرارینا گلدیلر. اوْنلار عۆصیان‌چیلارلا باریشیق باغلاییب اوْنلارین باشچی‌سینی دانیشیغا دعوت ائتدیلر. بۇنا اینانان کال زدگانلارین دوشرگه‌سینه گت‌دی. زدگانلارین ایسه اوْنو توتوب قانداللادیلار. جنگاورلر عۆصیان‌چیلارین دوشرگه‌سینه شدت‌لی هۆجوملار ادیردیلر. باشچی‌سیز قالمیش و ساواش ایشی بیلمین ژاکلارین سیراسینا پوزغونلوق دۆشدو و اوْنلار دارماداغین اوْلدولار. فوداللار اوْنلاری قورخویا سالمیش کندلیلردن آمان‌سیز قیساس آلدیلار. زدگانلار کالی اعدام اتمزدن اوّل اوْنون باشینا کؤزردیلمیش دمیر چنبر کچیردیلر. اوْنلار کالی لاغا قویوب بئله دییردیلر. "ژاکلار کرالینین باشینا بیز، باخ بئله تاج قویوروق." جنگاورلر کندلری و تاخیل زمیلرینی یاندیریر، کندلیلری آغاج‌دان، اؤز کومالارینین قاپیلارین‌دان آسیب گدیردیلر. عۆصیان سوْنراسی باش ورن قیرغینلاردا فوداللار ۲۰.۰۰۰ کندلینی اؤلدوردولر. ژاکلار عۆصیانی میغلوب اوْلسا دا، نتیجه‌سیز قالمادی. کندلی عۆصیانینین واهیمه‌سیندن قورخویا دوشن فوداللار موکللفیتلری آرتیرماغا جورت ائتمه‌دیلر و کندلیلرین شخصی وابسته‌لیق‌دان آزاد اوْلماسینی سورتلن‌دیریردیلر. بۇنا گؤره آرتیق ۱۵-جی عصرده فرانسه دا چوْخ آز وابسته کندلی قالمیش‌دی. ساواش‌نین داوامی۱۳۴۸-۴۹-جو ایللرده باش وئرمیش طاعون اپید‌میاسین‌دا فرانسه اهالی‌سی‌نین تقریباً ۱/۳ حیصّه سی‌نین هلاک اوْلماسی اؤلکه‌نی خۆصوصی‌له چتین وضعیته سالدی. فرانسه قوشونلارینین مغلوبیتی، ایقتیصادی وضعیتین آغیرلاشماسی، وئرگیلرین آغیرلیغی، خالقین نارازیلیغینین آرتماسینا سبب اوْلدو، پاریس عۆصیانی (۱۳۵۷-۵۸) و ژاکلار عۆصیانی (۱۳۵۸) ایله نتیجه لندی. فرانسه حکومتی آغیر شرط‌لی مۆقاویله باغلاماغا (۱۳۶۰) مجبور اوْلدو. ۶-جی کارل دؤورونده (۱۳۸۰-۱۴۲۲) فودال چکیشمه‌لری فرانسهنی زیفلت‌دی. بۇندان ایستیفاده ادن اینگیلیس لر ۱۴۱۵-جی ایلده یئنی‌دن ساواش‌یه باشلادیلار و آزنکور یاخینلیغین‌دا فرانسه اوْردوسونو مغلوبیته اۇغرات‌دیلار. فرانسه اراضی‌سی‌نین چوْخ حیصّه سی اینگیلیس لر و بورقوندلار آراسیندا بؤلوشدورول‌دو، لوارادان چایی‌داکی اراضی VII کارلین حاکمیّتی آلتیندا قالدی. جنوبا دوغرو ایرلیلمه‌یه جهد ادن اینگیلیس لر و بورقوندلار اوْرلانی محاصره‌یه آلدیق‌دا (۱۴۲۸) بۆتون فرانسه خالقی ژاننا د'آرکین باشچی‌لیغی آلتیندا ایشغال‌چیلارا قارشی موباریزه‌یه قالخدی. اوْرلانین آزاد اوْلونماسی ایله (۱۴۲۹) یوز ایل ساواش‌ده دؤنوش باش وردی. فرانسه اوْردوسو بیر سیرا غلبه‌لر قازاندی. ۱۴۳۵-جی ایلده آرراسدا، بورقون‌دییا هرسوقو ایله ۷-جی کارل آراسیندا صۆلح باغلان‌دی. ۱۴۳۶ ایلده اینگیلیس لر پاریس‌دن قووول‌دولار، سوْنرا بیر سیرا ویلایتلر آزاد ائدیل‌دی. یوز ایل ساواش اینگیلیس لرین بوردودا تسلیم اوْلماسی ایله (۱۴۵۳، ۱۹ اۇکتوبر ) قورتاردی. فرانسه اراضی‌سیندن یالنیز کاله (۱۵۵۸-جی ایلدک) اینگیلیس‌نین الینده قالدی. ساواش فرانسه ایقتصادیاتینا بؤیوک زیان ووردو، اؤلکه‌نین مرکزلشدیرمه‌سی پروسسینی قیسمن لانگیت‌دی، اینگیلیس‌ده ایسه فودال آریستوکراتییاسینین سیاسی نفوذونو موقتی یوکسلت‌دی. قایناقبیرده باخ
گؤرونتولر |
.svg)
.svg)
.svg)
