|
برزیل
برزیل و یا برزیل فدراتیو جومهوریتی (پورتوقالجا: República Federativa do Brasil)، گونئی آمریکانین ان بؤیوک اؤلکه‌سیدیر. رسمی دیلی پورتاقال دیلی و پایتختی برازیلیا دیر. جوغرافی اراضی‌سی و اهالی‌سی‌نین سایینا گؤره، برزیل دونیادا ۵-جی یئرده گئدیر. اهالی‌سی‌نین سایینا گؤره، برزیل دونیا دموکراتییالاری آراسیندا ۴-جو یئری تۇتور. آتلانتیک اوقیانوسی ایله ایحاطه اوْلونموش اؤلکه‌نین شرق ساحلی‌نین اۇزون‌لوغو ۷٬۳۶۷ کیلومتردیر. قوزئی‌دا ونزوئلا، سورینام، قایانا و فرانسه قویاناسی ایله سرحدی اوْلان برزیل، گونئی‌دا اوروقوئه، گونئی-باتی‌ده آرژانتین و پاراگوئه، باتی‌ده بولیوی و پرو، قوزئی-باتی‌ده ایسه کولومبیا ایله قونشولوق ادیر. دونیانین ۵ اینجی بویۆک اؤلکه سی اوْلان برزیلین ۱۸۶٫۱۱۲٫۷۹۴ نفر جمعیتی وار.[ برزیل اکوادور و اوْغلاق تروپیک(چوخ ایستی)ی طرفیندن ایکی یئره بؤلونور. اؤلکه مۆختلیف فلورا و فاونا ایله زنگین‌دیر. برزیلین اهالی‌سی اساساً ساهیلبویو یئرلَشن ایری شهرلرده جمع لشیب. اهالی‌سی‌نین سایینا گؤره دونیانین ایری اؤلکه‌لرین‌دن بیری اوْلماسینا باخمایاراق، برزیل اهالی‌سی‌نین سیخلیغی آشاغی‌دیر. اؤلکه‌نین مرکزی حیصّه سی‌نین اهالی سیخلیغی خۆصوصی‌له آشاغی‌دیر. آدین اتیمولوژی (دیلین کؤکلرینی آراشدیرما بیلیم)پورتوقال یا دنیزچی پدر آلوارش قابرال طرفیندن «ینی دونیا» یا بیرلشدیریلن اراضیلر اوْنون طرفیندن حقیقی خاچ تورپاغی آدلاندیریلدی (port.Terra da Vera Cruz)، داها سوْنرا بۇ اراضیلر موقددس خاچ تورپاغی آدلاندیریلدی (port.Terra da Santa Cruz). لاکین داها سوْنرا اراضی‌نین آدی دییشیلرک تررا دو براسیل (برزیل) آدلاندیریلدی. بۇ آد، احتیماللارین بیرینه اساساً، اراضی‌نین ساحیلینده تاپیلان آغاج نؤعو ایله باغلیدی. بۇ آغاجلاری داها سوْنرا آوروپایا ایتخال ادیلمیه باشلانیلدی. پورتوقال لیلار بۇ آغاجی پاو-برازیل (پورت. پاو-براسیل-برازیل آغاجی) آدلاندیردیلار. اوْنلار، عرب تاجیرلری‌نین ایستیفاده ائتدیی، برازیل آدلاندیردیقلاری (برازیل پورت. دیلینده براسیل-حرارت دمک‌دیر)-قیرمیزی، دیرلی آغاجین یئرینی تاپدیقلارینی دوشونوردولر. بۇ آغاج نؤعو آوروپایا آرتیق ۱۲-جی -جی اسردن ایخراج اوْلونوب، مبل و موسیقی آلتلری‌نین دوزلدیلمسینده ایستیفاده اوْلونوب. (اصلینده ایسه عربلر بۇ آغاجا چوْخ اوْخشایان، لاکین فرق‌لی، آسیانین گونئی-شرق حیصّه سینده بیتن آغاجلاردان ایستیفاده ادیردیلر) دیگر احتیمالا اساساً اؤلک‌نین آدی برازیل آداسینین آدین‌دان آمله گلیب (ایرلند میفولوژیسینا اساساً، برازیل آتلانتیک اوقیانوس‌دا یرلشن آدانین آدیدیر) تاریخ ۲۱ آوریل ۱۵۰۰-جو ایلده پورتوقال لی گمی‌چی پدرو آلوراس کابرول ایلک دفعه گونئی آمریکایا آیاق باس‌دی و اؤلکه‌نی پورتوقال کرالی آدینا ضبط اتدیینی اعلان ائتدی. ۱۵۳۰-جو ایللرده مارسین آلفونسو دا سووسا لیدرلیین‌ده‌کی بیر کشف گزینتی‌سی اثناسیندا، ایستراتژی نقطه‌لر اوْلان یئرلره، ریوده ژانیرو، بیر ایل سوْنرا دا بۇ گونکی سانتوس شهری‌نین اساسی اوْلان ساو ویجنته شهرلرینی قوردولار. پیراتینینگو شهری ده، ۱۵۳۲-جی ایلده ساو ویجنته یاخینلیغین‌دا یۆکسک بیر اراضی‌ده قۇرولدو. پورتوقال لارین ایسپانیا حاکمیّتینه گیردیی ۱۵۸۰-جی ایلدن ۱۶۴۰-جی ایلدک برزیل ایسپانیا موستملکه‌سی اوْلدو. ۱۶۴۰-جی اییل‌ده پورتوقال لیلار برازیلیانی تکرار اله کئچیردیلر. دؤولت مرکزی ۱۷۶۳-جو ایلده سالوادوردان ریو-ده-ژانیرویا کؤچدو. ۱۶۹۸-جی ایلده ساو پاولودا بوْل میقداردا قیزیل تاپیل‌دی. داها سوْنرا ایچ سقمنتلره آمازون حؤوزه‌سینه ائدیلن کشف گزینتیلری نتیجه سینده باشقا مدنلر ده تاپیل‌دی. بؤلگه‌ده مۆختلیف فودال قروپلار اوْرتایا چیخ‌سا دا، چوْخ یاشاماییب یئنی‌دن بیرلیک تأمین ائدیل‌دی. ۱۵۷۲-جی ایلده برازیلیانی اداره باخیمین‌دان سالوادور و ریو-ده-ژانیرودان عبارت اوْلماق اۆزره ایکییه آییران سیستم، ۱۷-جی عصرین ایلک روبونه قدر داوام ائتدی. ۱۶-جی و ۱۶-جی عصرلرده ایسپانیالار، اینگیلیس لر، فرانسهلار و آلمانلار زامان-زامان بۇ بؤلگه‌نی اله کئچیرمک ایسته‌دیلرسه ده، موفّق اوْلا بیلمه‌دیلر. ۱۸۰۷-جی ایلده پورتوقال نین ناپولون بوناپارت طرفیندن ایشغال ائدیلمه‌سی ایله کرال عائله‌سی و دؤولتین بعضی رهبرلری برزیلیا قاچ‌دیلار و ۱۸۰۸-جی ایلده حؤکومت مرکزینی ریو ده ژانیرودا قوردولار. اوْ زامان برزیلین اهالی‌سی ۲. ۵ میلیون نفر ایدی، اوْنلاردان ۴۰۰ مین نفری آغ ایرقه، ۱. ۳ میلیون نفری زنجی ایرقینه منسوب ایدی و ۸۰۰ مین نفرینی یئرلی خالقلار تشکیل ادیردی. زنجیلر بؤیوک شکرقامیشی فرمالارین‌دا و مدنلرده ایشلدیلمک اۆزره ۱۵۳۸-جی ایلده آفریقادان کؤله اوْلاراق گتیریلمیشلر. ۱۸۱۹-جو ایلده ناپولونون آوروپا دؤولتلرینه مغلوب اوْلماسی نتیجه سینده پورتوقال کرالی، قارداشی اوْغلو دون پدرونو، برزیل عۆمومی قوبرناتورو تعیین ائده‌رک پورتوقال یا گئری دؤن‌دو. ۱۸۲۲-جی ایلده پورتوقال مجلیسی ایلک کولونییا سِمتینه گئری دؤنمک ایستین‌ده، برزیللیلار، دون پدرو ژوسه بونی فاجعه داندرادا سیلوانین لیدرلیین‌ده موستقیل‌لیک حرکتلرینی باشلات‌دیلار و ۷ سپتامبر ۱۸۲۲-جی ایلده موستقیل‌لیکلرینی اعلان ادیب، ۱۸۲۴-جو ایلده لیبرال بیر آنا یاسا قبول ائتدیلر. برزیل ایستیقلال ساواشینده موباریزه نتیجه‌نین‌ده برزیل قالیب گلیر. نیظام‌سیز دؤیوشلردن سوْنرا پورتوقال لیلار برزیلین موستقیللیینی قبول ائتمک مجبوریتین‌ده قالدیلار. برزیل ۱۸۸۹-جو ایله قدر کرال‌لیقلا ایداره ائدیل‌دی. لاتین آمریکاسین‌دا ان اۇزون مدت کرال‌لیقلا ایداره ائدیلن تک اؤلکه برزیل ایدی. ۱۸۳۱-جی ایلده دون پدرو، اوْغلو ایکینجی دون پدرویا تاختی ترک اتمیی طلب ائتدی. ۱۸۳۵–۱۸۴۵ جی ایللرده اؤلکه‌نین اوْلان جومهوریتی طرفدارلاری ایله فارراپوس ساواشی باش وئریر. ایکینجی دون پدرو زامانین‌دا مۆعاصیر برزیلین تمللری آتیل‌دی. ۱۸۸۸-جی ایلده ۸۰۰ مین کندلییه آزادلیق وئریل‌دی. ۱۸۸۹-جو ایلده قان‌سیز بیر ضربه ایله کراللیق ایداره‌سی ییخیلاراق جومهوریتی ایداره‌سی قۇرولدو. ۱۸۹۶–۱۸۹۷-جی ایللرده کانودوس ساواشی باش وئریر کی، هدف ایمپریانین برپاسی ایدی. ۱۹۱۲–۱۹۱۶ ایللرده اؤلکه‌ده نؤوبتی وطنداش ساواشی (کونتستادو ساواشی). ۱۹۱۴-جو ایلده سیاسی بیرلیگی تأمین ادن برزیل، بۆتون دونیا اؤلکه‌لری طرفیندن تانین‌دی. ۱۹۳۹-۱۹۴۱-جی ایللرده برزیل اؤز بی طرفلیینی اعلان ائتدی. لاکین سوْنرالار آنتی‌فاشیست کوالی‌سییایا داخیل اوْلدو. ۱۹۴۵-جی ایل ۱۸ آوریلده برزیلدا سیاسی محبوسلار اۆچون آمنیستییا اعلان ائدیل‌دی. ۱۹۴۵-جی ایلین مئیین‌دا سئچکی حاقیندا قانون قبول ائدیل‌دی. اله همین ایل ۲۸ مئیدا سیاسی پارتییالارین فعالیّتینه ایجازه وئریل‌دی. ۱۹۴۷-جی ایلین سپتامبرین‌دا آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-لا «باتی یاریمکوره‌سی‌نین بیرگه مۆدافیه‌سی حاقیندا» پاکت ایمضالان‌دی. ۱۹۵۲-جی ایلده آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-لا ساواش یاردیم حاقیندا سازیش ایمضالان‌دی. ۱۹۶۰-جی ایل ۲۱ آوریلده باشکند ریو-ده-ژانیرودان برزیلیا کؤچورول‌دو. ۱۹۶۷-جی ایلده اؤلکه‌ده ینی آنا یاسا قبول اوْلون‌دو، اؤلکه‌ده آوتوریتار رژیم گۆجلندی. آرژانتین ایله ۱۹۸۰-جی ایلده آتوم انرژی‌سیندن ایستیفاده حاقیندا سازیش ایمضالان‌دی. بئله بیر سازیش عیراقلا دا باغلان‌دی. ۱۹۸۱-جی ایلده نیکاراگوئه، ۱۹۸۲-جی ایلده اکوادورلا سازیش باغلان‌دی. ۱۹۸۳-جو ایلده برزیل و آمریکا بیرلشمیش ایالتلری اوزای‌دا راکتلردن ایستیفاده حاقیندا سازیش باغلادیلار. برزیل لاتین آمریکاسی اؤلکه‌لری ایچریسینده اوزایا ایلک صونعی پیک گؤندرن اؤلکه اوْلدو. جوغرافیا برزیلین قوزئی و گونئی نقطه‌سی آراسینداکی نؤقطه‌له شرق و باتی نقطه‌لری آراسینداکی مسافه آز قالا بیر-بیرینه برابردیر (۴۲۲۵km). عومومیت‌له سطح شکیللری ایکی گئنیش بؤلمه‌دا آراشدیریلیر. ۱. قوزئی‌دا آمازون چایی حؤوزه سی‌نین، باتی‌ده پولونا و پاراگوای چایی سیستمی‌نین گئنیش دوز دوزن‌لیکلری. ۲. شرق‌ده‌کی برزیل یۆکسک یایلالاری و شیمالین‌داکی جویانا یایلالاری‌دیر. ایکی گئنیش چای سیستمی، ایکی یۆکسک داغ‌لیق بؤلگه آراسیندا سرحدسیز بیر حال آلیر. آز قالا بۆتون برزیلین یاریسیندان چوْخو دنیز سوییه‌سیندن ۲۰۰ متردن آز یۆکسک یئرلر اوْلماسینا باخمایاراق، اهالی‌سی‌نین حاکم قیسمی داها چوْخ یۆکسک یئرلرده یاشاییر. اؤلکه‌نین آز قالا ۴٪-i دنیز سوییه‌سیندن ۹۰۰ م یوکسکلیین‌دن چوْخ‌دور. برزیلین ان یۆکسک داغی پیجو دا باندیرا اوْلوب، ۲۸۹۰ م-دیر. آخار سولاربؤیوک آمازون چایی دونیانین ان گئنیش و چوْخ سولو چایی‌دیر. پرودا آند داغلارینین شرقین‌دن چیخیر و برزیل دوزن‌لیکلری ایچین‌ده آخیر. آتلانتیک اوقیانوسین‌دان پرو ایچریلرینه قدر چای نقلیاتینا الوریش‌لی‌دیر. دنیزه تؤکولدویو یئرده مۆختلیف کاناللار و بیر چوْخ آدالار میدانا گتیریر. ان بؤیوک آدا ماراژو آداسی اوْلوب، ۲۶ km2دیر. آمازونون اهمیت‌لی قوْللاری، توکانتینس، آراگوایا، خینگو و توپاژوستور. دیگر اهمیت‌لی چایی، پولونا چایی‌دیر. گؤللربرزیلدا ایکی اهمیت‌لی گؤل واردیر. بونلار لاگوا دوس پاتوس و لاگوادیر. ایقلیمعومومیتله برزیلین ایقلیمی هر طرف‌ده عئینی اوْلدوغو فرض ائدیل‌سه ده، اؤلکه‌ده مۆختلیف ایقلیم فرق‌لی‌لیکلری گؤرولور. برزیلدا گؤرولن ان یۆکسک ایستی‌لیک قوزئی-شرق آلچاق بؤلگه‌لرین‌ده قئید ائدیلمیش‌دیر. بورادا آبسوربه ائدیلن یۆکسک میقدارداکی گونش شوالاری، ایستی‌لیگی ۳۸ °سی'یه قدر یوکسل‌دیر. قوزئی‌دا آمازون حؤوزه‌سین‌ده الده ائدیلن نتیجه‌لره گؤره ایلین چوْخو نم‌لی و ایستی کچمک‌ده‌دیر. قوزئی-شرق ساحللری تروپیک (چوخ ایستی) نم‌لی بیر ایقلیمه صاحب اوْلوب، قیشلا بیرلیک‌ده گلن یاغیش‌لی فصل (مئی‌دان اۇکتوبر ا قدر) قوزئی ساحللرینه سویوق هاوا گتیریر. قوزئی-شرق‌ده‌کی نم‌لی بؤلگه‌لرین ایچ سقمنتلری صحرادیر. برزیلین قوزئی-شرقین‌ده سرتاو دییلن داوام‌لی قوراق بؤلگه‌لرده کاکتوس و دیگر بیتکیلر اوْلور. آمازون بؤلگه‌سی خاریج یاز مؤوسومو یاغیش‌لی فصل‌دور. ایلین گئری قالان زامانین‌دا هاوا نورمال کئچیر. عومومیت‌له ساحل‌دن ایچری گئتدیکجه یاغینتی آرتیر. آنجاق نم‌لی یاغیش گتیرن چَتین کولکلر، ایچ قیسیملره گئتدیکجه داغ مانلری‌له قارشیلاشیر. ساو پاولونون تام جنوبون‌دا ایتاپانهاو بؤلگه‌سین‌ده سرره دو مار باریری (ستی) ساحه‌ده ۴۵۰۰ مم یاغیش دوشمه‌سینه سبب اوْلور. ایقلیم شرطلرینی نظارت ادن ان اهمیت‌لی فاکتور، یۆکسک‌لیک‌دیر. چونکی اوْرتالاما ۳۰۰ م یۆکسک‌لیک اۆچون تخمیناً ۱٬۸ °سی ایستی‌لیک دۆشور. بۇ سبب‌له ۲۰°گونئی پاراللین‌ده ایشتیراک ادن و ۸۵۰ م یۆکسک‌لیک‌ده‌کی بلو نوریزونته شهرین‌ده ایللیک ایستی‌لیک اوْرتالاماسی ۲۰ °سی'دیر. گونئی برزیلداکی ۹۰۰ متر یۆکسک‌لیک‌ده‌کی پلاتولاردا چوْخ واخت قار یاغماق‌دادیر. بیتکی اؤرتویو و حئیوانلار بیتکیلر عومومیت‌له ایقلیم و توْرپاق وضعیتینه مؤحکم باغلی‌دیر. برزیل بیتکیلری اۆچ قروپ‌دا آراشدیریلیر. مشه‌لر: آز قالا برزیلین یاری‌سی مشه‌لرله اؤرتولودور. مشه‌لر دؤرد آنا قروپ‌دا توْپ‌لانیر: سلوا، ماتا، آراوجاریس، جااتینیا. آمازون حؤوزه‌سین‌ده ایشتیراک ادن اکواتوریال دایاز یاغمور مشه‌لرین‌ده‌کی آغاجلارا «سلوا» دئییلیر. دونیانین ان بؤیوک تروپیک (چوخ ایستی) یاغیش‌لی مشه‌لری‌دیر. اکینچی‌لیک ترمینلری آراسیندا چوْخ معنالی بیر ترمین ده شرقی برزیلین تروپیک (چوخ ایستی)، یارپاقلارینین یاری‌سینی تؤکن «ماتا» تعبیری‌دیر. بۇ مشه‌لر برزیلدا یاخشی تورپاغین، هوموسون و گئنیش فرمالارا اۇیغون یئرلرین بیر سمبولودور. بۇ آغاجلار کسی‌له‌رک اکینچی‌لیک اۆچون اوْرقانیک باخیم‌دان زنگین توْرپاقلار الده ائدیلیر. برزیلین گونئی یۆکسک داغلارین‌داکی مشه‌لرده اوْلان «آراوجاریا» آغاجی، برزیلدا اینشاات تاختا-شالبانی اوْلاراق چوْخ ایستیفاده ائدیلیر. خۆصوصی‌له سۆرعت‌له توسعه ادن شهرلرده تؤکولن بتونلارا شکیل ورمک اۆچون، قورولوش یاردیمی اوْلاراق ایستیفاده ائدیلمک‌ده‌دیر. آنجاق چوْخ ایستیسمار ادیلدیی اۆچون توکنمه تهلوکسی‌له قارشی-قارشییادیر. جااتینگا دییلن مشه، اؤلکه‌نین قوزئی-شرق بؤلگه‌سین‌ده‌دیر. بورادا لوکوستلار و صحرا/چؤل بیتکیلری اوْلور. ساواننالار: عومومیت‌له اوْتلوقلار باخیمین‌دان برزیلین مرکز قیسی‌می‌نین بؤیوک بیر حیصّه‌سینی اؤرتور. برزیلین ینی باشکندی براسی‌لیا بۇ سووان بؤلگه‌سین‌ده قۇرولموش‌دور. شیمالی آمریکاداکی چاییرلار قدر بیر مونبیت اراضی دییل. اوْتلاقلار: کامپوس دییلن اوْتلاقلارین باش‌لیجالاری برزیلین جنوبون‌دا و بعضی یاخشی سولانان مرکز پلاتولاردا ایشتیراک ادیر. آمازون بؤلگه‌سین‌ده ده اوْتلاق اراضیلر تاپیلیر برزیلدا حئیوانلار، بالیقلار، قوشلار و بؤجکلر ایستیقامتی‌له چوْخ فرق‌لی‌لیکلر گؤستریر. آسیا، آفریقا حتی قوزئی آمریکا ایله مؤ قایسه ائدیل‌سه برزیلدا بعضی بؤیوک ممه‌لیلرلر یوْخ‌دور. قوزئی‌داکی مشه‌لر حئیوانلار باخیمین‌دان، میمون و قوشلار باخیمین‌دان زنگین‌دیر. بالیق کیمی بعضی حئیوانلاردان تیجاری اوْلاراق ایستیفاده ائدیلیر. بؤجکلر اکینچی‌لیک اۆچون جدی تهلوکه ایفاده اتمک‌ده‌دیر. ۲۰۰ نؤعدن چوْخ زهرلی ایلان مؤوجوددور. آنجاق ایلانلار نادر اوْلاراق مسکونلاشما یئرلرین‌ده گؤرونور. بیر چوْخ وحشی حئیوانلار اوْولانماق سببی‌له نس‌لی کسیلمیش‌دیر اهالی و ایجتیماعی حیاتاهالی: برزیل، ایجتیماعی احتیاطی باخیمین‌دان چوْخ بؤیوک فرق‌لی‌لیکلر ایفاده ادیر. گونئی سقمنتلری، داها چوْخ شهرلشمیش، داها چوْخ ضنایع لشمیش، سیاسی و ایجتیماعی آغیرلیغا مالیک‌دیر. قوزئی و قوزئی-شرق بؤلگه‌لری ایسه، چؤل بؤلگه‌لر اوْلوب، داها چوْخ آریستوکراتلاشمیشتیر. بۇ سبب‌دن اؤتری تاریخچیلر برزیلدان بحث ادرلرکن، قوزئی و قوزئی-شرق‌ده‌کی قدیمی اکینچی‌لیک‌له مشغول اوْلان آریستوکرات صینیف‌له، گونئی بؤلگه‌ده‌کی ضنایع لشمیش دموکرات ایجتیماعی صینیفی بیر-بیرین‌دن آییریرلار. برزیلدا اهالی آرتیمی چوْخ یۆکسک‌دیر. ایگیرمینجی عصرین سوْنلارین‌دا دونیانین ان سیخ اؤلکه‌لرین‌دن بیری اوْلاجاغی تخمین ائدیلیر: برزیل اهالی‌سی ۴ اتنیک قروپ‌دا بیئرلشیر: یئرلی قیرمیزیدری‌لیلر، کولونیزاتور پورتوقال لیلار، آفریقا زنجیلری و ۱۸۵۰-جی ایلدن بری آوروپا و دیگر مملکتلردن گلن گؤچمن (مهاجیر) لاردیر. سیاهییاالما قئیدلرینه گؤره اهالی‌نین ۶۲٪i آغلار، ۱۱٪i زنجیلر، ۲۷٪ i قهویی دری‌لیلردن میدانا گلیر. آنجاق فرق‌لی ایرقلر آراسیندا اولنمه‌لر سببی‌له متیس خالق آرتماق‌دادیر. برزیلیا خاریج‌دن گلنلر اوْلدوقجا چوْخ‌دور. هله ده برزیلدا ۳۰۰. ۰۰۰ اینسان، پورتوقال وطنداشی اوْلاراق یاشاییر. ۱۸۷۵ ایله ۱۹۶۰-جی ایللر آراسیندا برزیلیا ۵ میلیون آوروپالی کؤچ ائتمیش دیر. عائله‌ده آتا حاکم‌دیر. آنجاق سوْن زامانلاردا بۇ حاکمیّت زیفلمیش‌دیر. برزیللیلار یاز و هاوانین نورمال اوْلدوغو قیش گونلرین‌ده کوچه‌یه تؤکولورلر. اولرینی آچیق، آنجاق کؤلگه‌لی یئرلره اینشا ائدیرلر. موسیقی و سامبا خالقین چوْخ چوْخ رغبت اتدیی اوْیونلاردیر. ایدمانین هر نؤعو توسعه ادیر. خۆصوصی‌له فۇتبول‌دا دونیادا سؤز صاحبی‌دیر. ۱۹۵۸، ۱۹۶۲، ۱۹۷۰، ۱۹۹۴، ۲۰۰۲-جی ایللرده دونیا کوبوکونو قازانمیش‌دیر. اهالی‌نین بیر قیسمی ساحل‌ده‌کی مسکونلاشما مرکزلرین‌ده توپلانمیش‌دیر. ان اهمیت‌لیلری ساو پاولو اؤلکه‌نین کؤهنه باشکندی‌دیر. ینی قورولان باشکند براسی‌لیا، سالوودور، پارتو آلگره دیگر اهمیت‌لی شهرلردن‌دیر. اینضیباطی اراضیلربرزیل ۲۲ ایالت‌دن میدانا گلن فدرال بیر جومهوریتیدیر. باشچی‌لیق سیستمی ایله ایداره اوْلونور. مجلیس، سنات و میلّت مج‌لی‌سیندن میدانا گلیر. هر ایالت‌دن ۳ سناتور ۸ ایللیینه، میلّت وکیللری ۴ ایللیینه سچیلیرلر. ایالتلرده آیریجا خالق طرفیندن سچیلن بیر قوبرناتور و موستقیل موهاکیمه اوْرقانلاری اوْلور. اوْخوجو-یازار ۱۸ یاشینی دولدورموش هر برازیلیالینین سس ایستیفاده ائتمه‌سی مجبوری‌دیر. ۶۷ یاشین‌دان بؤیوک اوْلانلار اۆچون سس ورمک مجبوری دییل. وئرگیلر ایالتلر طرفیندن توْپ‌لانیر. توریزم.jpg)    ایقتصادیاتبرزیل ایقتصادیاتی ایکینجی دونیا ساواشیندن سوْنرا قیسا بیر دورغونلوق گؤسترمه‌سینه باخمایاراق، سوْنرادان بؤیوک بیر توسعه گؤسترمیش‌دیر. آنجاق اینفلیاسییا %i باخیمین‌دان دونیادا ان ایرلی اؤلکه‌لر آراسیندا اوْلوب، مین‌لی رقملره چاتمیش‌دیر. ۱۹۶۷ و ۱۹۸۶-جی ایللردیکی دفعه پول واحیدی دییشدیریلمیش‌دیر. اکینچی‌لیک: برزیل، صنایع‌سی‌نین اینکیشافینا باخمایاراق، عومومیت‌له اکینچی‌لیک اؤلکه‌سیدیر. اراضی‌نین یاری‌دان چوْخو یئیجک محصوللاری اوْلماسینا باخمایاراق ینه ده یئیجک احتیاجینین بیر قیسیمینی خاریج‌دن ایدخال اتمک‌ده‌دیر. برزیل دونیانین ان بؤیوک قهوه اۆرتیم (تولید) چی‌سی و ایخراجات‌چی‌سی‌دیر. آنجاق بۇ قهوه آمریکا قاره‌سین‌ده‌کی اؤلکه‌لرین احتیاجینی آنجاق قارشیلاییر. پامبیق اۆرتیم (تولید) ی دا توسعه ائتمیش دیر، قهوه ایله بیرلیک‌ده کورس قایناغینی تشکیل اتمک‌ده‌دیر. شکرقامیشی و کاکاونون دا آز بیر قیسیمینی ایخراج ائتمه‌سینه باخمایاراق، بؤیوک بیر قیسیمینی داخیلی ایستهلاک اۆچون ایستیفاده ادیر. قیمت‌لی تاختا-شالبان‌لیق آغاجلار، دۆیو، تزه پاخلا، پامبیق، قهوه، شکرقامیشی، کاکاو و قارغیدالی باش‌لیجا محصوللاری‌دیر. اؤلکه‌نین بعضی یئرلرین‌ده آز میقداردا پورتاغال، بانان، یرفیستیغی، توتون، لیف و بعضی تروزلر یتیشدیریلیر. برزیل مالدارلیق‌دا دونیانین قاباق‌دا گلن اؤلکه‌لرین‌دن‌دیر. فرمالاردا بوْل میقداردا ات اۆچون مال یتیشدیریلیر. برزیلدا اکینچی‌لیک ایکی قروپا آیریلیر: ۱. ریو دا ژانریونون قوزئی قیسیملرین‌ده اساس اۆصوللارلا ائدیلن اکینچی‌لیک؛ ۲. اؤلکه‌نین جنوبون‌دا داها چوْخ مۆعاصیر آلتلرله ائدیلن اکینچی‌لیک‌دیر. مشه‌چی‌لیک و بالیق‌چی‌لیق: برزیلدا مشه‌لرده‌کی آراوجاریا آغاجلاری تاختا-شالبان‌چی‌لیق‌دا گئنیش شکیل‌ده ایستیفاده ائدیلیر. آمازون مشه‌لرین‌ده‌کی مشه‌لر، ینی ینی اۆرتیم (تولید) ا گیریر. بال مومو، قابیق‌لی بیتکیلر، زامک آغاجی، ساتیشا چیخاریلا بیلر مشه محصوللاری‌دیر. آنجاق بۇ بیتکیلرین هئچ بیری هله ساتیشا چیخارما مۆحیطینه گیرممیش‌دیر. مشه محصوللاری عئینی زامان‌دا طیب ساحه‌سین‌ده ده ایستیفاده ائدیلیر. ایپ‌یه سیروپو، کوْکاین، تیریک وس. نارکوتیکلر بۇ تیپ مشه محصوللارین‌دان الده ائدیلیر. بالیق‌چی‌لیق گون کچدیکجه آرتیر و اؤلکه ایقتصادیاتینا بؤیوک روْل اوْیناییر صنایع: سوْن ایللرده برزیل ممول صنایع محصوللاری ایخراجاتی، اکینچی‌لیک محصوللارین‌دان داها چوْخ اوْلموش‌دور. صنایع‌ده الکتریک و انرژی احتیاجینی اؤنله‌مک اۆچون دونیانین ان بؤیوک هیدرو-الکتریک مرکزسینی قورموش‌دور. ۱۹۷۶-جی ایلده باشلانیلان بۇ ایتایپو آنباری ۱۹۸۰-جی ایلده تاماملانمیش‌دیر، ۱۰۰ میلیارد kilowatt/ساعت‌دان چوْخ الکتریک انرژی‌سی اۆرتیم (تولید) ائده بیلیر. ۱۹۷۷-جی ایلده آلمانلارلا تکنیکی ایشداش‌لیق ائدیله‌رک نۆوه مرکزلار ایشلدیلمه‌یه باشلانمیش‌دیر. دمیر-پولاد، توْخوما، کاغیذ، شوشه، تکر، پلاستیک وس. امالین‌دا فابریکلر قۇرولاراق، اؤز-اؤزونه چاتاجاق حالا گتیریلمیش‌دیر. ایللیک پولاد اۆرتیم (تولید) ی ۲۰ میلیون تونا چاتمیش‌دیر. مدنلر: برزیل زنگین مدن یاتاقلارینا مالیک‌دیر. اوْن سککیزینجی عصردن اعتباراً زنگین قیزیل، آلماز مدنلری تاپیلمیش‌دیر. برزیل عئینی زامان‌دا دونیانین ان بوْل دمیر احتیاطلارینا مالیک‌دیر. آماپو بؤلگه‌سین‌ده بوْل میقداردا مانقان چیخاریلیر. سالوادور یاخینلارین‌دا نفت تاپیلمیش‌دیر. برزیلدا چوْخ آز کؤمور یاتاقلاری وار. . خاریج‌دن ایدخال یولو ایله احتیاجینی اؤدییر نقلیات: برزیلین نقلیات چتین‌لیگی اهمیت‌لی مسئله‌لردن‌دیر. جوغرافی قورولوشون‌دان اؤترو مۆعاصیر قۇرو یوللارینین قورولماسی گجیکمیش‌دیر. ینی ینی نقلیات توسعه ادیر و مۆعاصیر هاوا لیمانلاری قورولور. آمازون چایی و قوْللاری اۆزرینده گمی‌چی‌لیک و نقلیات یۆکسک سوییه‌ده‌دیر. ماراقلی فاکتلار
داشینما و کوممونیکاسییالاردموقرافییا۲۰۰۰-جی ایلده آپاریلمیش سیاهییا آلمانین نهاییلارینا اساساً برزیلین اهالی‌سی ۱۶۹. ۸۷۲. ۸۵۶ نفر اوْلموش‌دور. ۲۰۰۹-جو ایلده ایسه برزیلین اهالی‌سی ۱۹۲٬۲۷۲٬۸۹۰ نفر اوْلموش‌دور. اؤلکه هم اهالی‌سی‌نین سایینا گؤره، هم ده اراضی‌سی‌نین بؤیوکلویونه گؤره دونیادا ۵-جی یئرده دایانیر. اهالی‌سی‌نین بؤیوک حیصّه سی شهرلرده یاشاییر. اۇربانیزاسییا سوییه‌سی ۸۳. ۷۵٪ تشکیل ادیر. اهالی‌سی‌نین بؤیوک حیصّه سی آغدری‌لی و قاریشیق ایرقه مخصوص اینسانلاردان عبارت‌دیر. دیلبرزیلین رسمی دیلی پورتوقال دیلی‌دیر. دینخالقین ۹۰٪i روم کاتولیک کلیساسینه منسوب‌دور. % ۵ اطرافین‌دا پروتستانتدیر. برزیلدا دیگر بیر دینی قروپ، روح‌چولار (ایسپیریتوالیستلر) دیر. بونلارین ۲ مین‌دن چوْخ ییغین‌جاق یئرلری واردیر. مدنیتعلماوْخوما-یازما بیلمینلرین نیسبتی بعضی چؤل بؤلگه‌لرده چوْخ یۆکسک‌دیر. ساو پاولو، ریو گرانده دو سول، میناس گرایس‌دا ایسه آشاغی‌دیر. آنا یاسادا تحصیل اۆچون دؤولت گلیرلری‌نین % ۱۰ی آیریلمیش‌دیر. اساس تحصیل مجبوردور. اۆچ نؤع اساس مکتب واردیر. مشهور اوْلانی دؤولت اساس مکتبی اوْلوب، ایالت ایداره‌چیلری طرفیندن ایداره ائدیلیر. ایکینجی‌سی بلدییه مکتبلری، اۆچونجوسو ده خۆصوصی اساس مکتبلردیر. اساس مکتب ۴ ایلدیر و ۷ و یا ۸ یاشین‌دا شاگیرد قبول ائدیلیر. اوْرتا مکتبلر قوزئی آمریکاداکی اوْرتا مکتبلره بنزدیلیر. برزیلدا ایلک بیلیم یوردو ۱۹۲۰-جی ایلده قۇرولموش‌دور. بۇنونلا بیرلیک‌ده ۲۰-جی عصرده ده دقته دَیَر اینکیشافلار اوْلوب ینی بیلیم یوردولر ده قۇرولدو. بعضی بیلیم یوردولر کلیسانین ایداره‌سی آلتیندادیر. ان بؤیوک بیلیم یوردو برزیل بیلیم یوردو اوْلوب، ریو دا ژانریودادیر.[۹] شکیللرگؤرونتولربیرده باخایستینادلارخاریجی کئچیدلر* برزیل، a biodiversity hotspot
قایناق
منابع
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
.jpg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
