ویکیپدیا:قایناقلارا ایستیناد
ساختاربندی فهرست منابع یک مقالهٔ ویکیپدیا جزو جزئیاتی است که در درجهٔ دوم اهمیت قرار دارند و در حال حاضر در ویکیپدیای انگلیسی نیز هنوز توافق عام بر روی یک روش مشخص یادکرد منابع، بدست نیامدهاست؛ بنابراین در صورتی که شما یک روش خاص (بخصوص روشهایی که بوسیلهٔ اهل فن در آن رشتهٔ خاص استفاده میشود) را برای یادکرد منابع بکار میبرید، لطفاً استفاده از همان روش را ادامه دهید. اما در صورتی که نمیتوانید در مورد اینکه چه شیوه و روشی را انتخاب کنید، تصمیم بگیرید و یا نمیدانید چه اطلاعاتی را در یادکرد منبع باید گنجاند، به خواندن این مقاله ادامه دهید. در این مقاله یک شیوهٔ نوعی بر مبنای شیوهٔ استانداردی که در کتاب شیوهنامهٔ شیکاگو از آن با عنوان «ساختاربندی علمی» یاد شده، آمدهاست. در شیوهنامهٔ شیکاگو، که اینجا هم از آن پیروی شدهاست، یادکرد منابع (یعنی ارجاع به منابع برای مستند کردن ادعا) در پانویس است و پانویسها با شماره مشخص میشود. میتوان در پایان رساله فهرستی الفبایی از مآخذ ذکر کرد اما اجباری نیست، به شرطی که یادکرد منابع در پانویسها کامل و دقیق باشد. از سوی دیگر میتوان در یادکرد منابع از کوتهنوشتها و خلاصهنویسی سود جست، در این صورت ذکر کامل فهرست منابع و مآخذ اجباریاست. در ویکیپدیای فارسی شِقّ دوم پیشنهاد میشود. یعنی ارجاعات پانویسی به اختصار صورت میگیرد و سپس در پایان مقاله فهرست کاملی از منابع و مآخذ به ترتیب الفبایی نام خانوادگی نویسندگان ذکر میشود. یادکرد دقیق و عملی منابع در معنای کلی دو مرحله دارد. یکی اینکه جملهها و دعاوی را به منابع معتبر ارجاع دهیم و دوم فهرست کامل منابع را با اسلوب و چیدمانی خاص در پایان مقاله ذکر کنیم. در این نوشتار به هر دو جنبه پرداخته خواهد شد. ابتدا شیوهٔ ارجاع به منابع در متن مقاله را معرفی میکنیم. پس از مطالعهٔ این بخش ویکینویس میداند که چگونه در مقاله به منابع در پانویس ارجاع دهد. در مرحلهٔ بعد روش یادکرد اطلاعات مربوط به منابع مختلف (کتاب، مقالات و...) را بررسی میکنیم. این اطلاعاتیاست که در بخش == منابع == هر مقاله باید ذکر شود. ارائهٔ این اطلاعات (یعنی مشخصات منابع) به شیوه و اسلوب خاصی باید باشد. مثلاً ابتدا نام خانوادگی نویسنده باید ذکر شود و سپس نام کوچک وی. پس از آن نام کتاب به صورت ایتالیک نشان داده میشود و سپس سایر جزئیات ذکر میگردد. بخشهای مختلف این نوشتار به مهمترین جنبههای اسلوب ذکر اطلاعات کتابشناختی منابع خواهند پرداخت. فراگرفتن و به خاطر سپردن تمام این جزئیات بایسته نیست. ویکینویسان میتوانند بر حسب نیاز به این صفحه رجوع کنند. به علاوه الگوهایی برای آسانسازی کار آنها ساخته شدهاست که در بیشتر موارد ایشان را از دانستن جزئیات بینیاز میکند. این الگوها نیز در نوشتار معرفی شدهاند. روش اشاره به منابع در متنروش اشاره به منابع این است که منابع را در بخش مربوط فهرست میکنند و در هنگام ارجاع در داخل متن به پانویس ارجاع میدهند که در آنجا نام خلاصهٔ منبع آمدهاست. به این روش اصطلاحاً «پانویس کوتاهشده» نیز گفته میشود. برای وارد کردن پاورقی در داخل متن اصلی مقاله جایی که شمارهٔ پاورقی باید داده شود متن پاورقی را بین <ref> و</ref> ذکر میکنند. سرانجام برای نمایش همهٔ پانویسها در بخش پانویس از الگوی {{پانویس}} استفاده میکنند. مثلاً به این صورت:
که در آن از [۱] و [۲] به عنوان «پانویس ارجاعی» و *[۳] به عنوان «پانویس توضیحی» بهره برده شدهاست. نتیجهٔ پایانی آن به صورت زیر خواهد بود:
نکته: اگر ویرگول یا نقطه در محل منبعدهی باشد تگ <ref>...</ref> به طور طبیعی پس از نقطه یا ویرگول قرار میگیرد. الگوهای کمکی برای یادکرد منابع در ویکیپدیای فارسیتوصیه میشود به جای ارجاع دستی از الگوهای یادکرد استفاده کنید. خروجی این الگوها با ضابطههایی که در این صفحه توضیح داده خواهد شد منطبق است. برای یادکرد کتاب از الگوی {{یادکرد کتاب}}، برای ژورنال از {{یادکرد ژورنال}}، برای یادکرد مطالبی که در اینترنت آمده از {{یادکرد وب}} و در موارد کلی، از الگوی {{یادکرد}} استفاده کنید. همچنین برای ارجاعهای خلاصهشده در بخش پانویس میتوانید از الگوی {{پانویس کوتاهشده}} استفاده کنید. در زیر مثالی از نحوهٔ استفاده از این الگوها آمدهاست:
و نتیجهٔ آن به صورت زیر خواهد بود:
پانویس کوتاهشدهاستفاده از پانویسهای کوتاهشده روش ارجح در ویکیپدیای فارسی است و خروجی متداول در ویکیپدیای فارسی نیز بر اساس شیوهنامه شیکاگو است. برای راحتی ایجاد پانویسهای کوتاهشده به این روش، الگوی {{پک}} (مخفف پانویس کوتاهشده) و {{پک/بن}} (مخفف پانویس کوتاهشده بدون نویسنده) به کار گرفته میشوند. الگوهای پانویس کوتاهشده، یک پیوند داخلی در صفحه ایجاد میکنند که به کمک آن، با کلیک کردن روی متن پانویس میشود به اصل منبع رسید. برای مثال، با کلیک کردن روی عبارت
و نتیجهٔ آن به صورت زیر خواهد بود:
در خروجی بالا، اگر روی پیوند «اصغری، تاریخ ایران» در بخش پانویس کلیک کنید، به توضیحات کامل آن منبع میروید. شمارههای ۶۶ و ۹۳ شماره صفحههای مربوط از آن منبع را نشان میدهند. همچنین اگر روی پیوند «فرازهایی از تاریخ ایران» در بخش پانویس کلیک کنید، به توضیحات کامل آن منبع میروید. برای این که این ویژگی به درستی کار کند باید پارامترهای الگوی پانویس کوتاهشده و پارامترهای الگوی یادکرد را به دقت وارد کنید. ساختار پانویس کوتاهشده به این شکل است:
از آنجا که در الگوی گاه پیش میآید که مطلبی نویسنده ندارد؛ در این حالت خروجی پیشفرض الگوهای یادکرد، برای استفاده با الگوی پانویس کوتاهشده مناسب نیست. همچنین اگر ترکیب نام خانوادگی و سال، یکتا نباشد (مثلاً دو منبع وجود داشته باشد که هر دوشان نویسنده و سالشان یکی باشد) لازم میشود که پیوند بین پانویس و یادکرد به صورت دستی تنظیم بشود. در تمام این حالات، میتوان از پارامتر شناسه در الگوی یادکرد استفاده کرد. برای نمونه در مثالی که در ابتدای این بخش آمد، الگوی یادکرد وب پارامتر شناسه داشت به این شکل:
یادکردهای لاتیندر منابع فارسی مرسوم است که اگر در متنی هم از منابع فارسی و عربی (که زبانهایی از راست به چپ هستند) و هم از منابع لاتین (مثلاً انگلیسی و فرانسوی که زبانهایی چپ به راست هستند) استفاده شود، متن پانویسها و یادکردهای لاتین به درستی از چپ به راست و به زبان انگلیسی (به عنوان زبان رایج در متون علمی) نوشته بشود. این کار به سادگی با کمک استفاده از پارامتر dir (مخفف direction به معنای جهت) در برچسب همچنین، اگر چه الگوهای یادکرد (مثل {{یادکرد کتاب}} و {{یادکرد وب}}) توانایی تولید خروجی به انگلیسی را نیز دارند (با کمک پارامتر زبان) اما خروجی که از الگوهای مشابه انگلیسی (نظیر {{cite book}} و {{cite web}}) به دست میآید، استانداردتر است. در نتیجه معمولاً یادکردهای لاتین با الگوهای خانوادهٔ cite، و یادکردهای فارسی و عربی با الگوهای خانوادهٔ یادکرد ذکر میشوند.
مثال زیر، یک متن از یادکردهایی در زبانهای مختلف استفاده میکند را نشان میدهد.
و نتیجهٔ آن به صورت زیر خواهد بود:
ارجاع گروهیاگر به یک منبع بیشتر از یک بار ارجاع میکنید، میتوانید از پارامتر به مثال زیر نگاه کنید:
که نتیجه میدهد:
زمانی که از پانویسهای کوتاهشده استفاده میکنید، ارجاعها نباید تجمیع شوند بلکه باید تکرار شوند. مثلاً اگر دوبار به یک صفحه از یک کتاب ارجاع میدهید، باید دستور الگوی پانویس کوتاهشده را عیناً دو بار تکرار کنید. در متون چاپی، برای بار دوم به بعد از «همان» در پانویس استفاده میکنند و حتی اگر چند پانویس پیاپی، مربوط به صفحههای مختلفی از یک منبع باشند از مورد دوم به بعد به صورت «همان، ۴۴» و «همان، ۴۷» پانویس داده میشود (که ۴۴ و ۴۷ شمارهٔ صفحه هستند). در ویکیپدیا، استفاده از «همان» مناسب نیست چرا که صفحهها مدام در حال تغییر هستند و ممکن است بین دو پانویس، پانویس جدیدی اضافه شود که معنای «همان» را تغییر بدهد. در نتیجه در تمام موارد، پانویس کوتاهشده عیناً تکرار میشود تا نگهداری صفحهها راحتتر باشد. کتابهادر این بخش نحوهٔ نگارش یادکردها توضیح داده میشود. استفاده از الگوهای توصیه شده کمک میکند تا یادکردها به آسانی به روش زیر نگاشته شوند و نیاز به تنظیم دستی نحوهٔ نمایش آنها نباشد. ساختار یادکرداین ترتیب برای یادکرد اطلاعات مربوط به کتابها استفاده میشود:
در انتها نیز در صورتی که آن کتاب صفحهٔ وبی دارد (مثلاً در وبگاه ketab.ir)، پیوند به آن صفحهٔ وب میآید. مثال:
برای دو نویسنده:
بیشتر از دو نویسنده:
نکات کلی
مقالات ژورنالهایادکرد یک مقاله از یک ژورنال شامل موارد زیر است:
مثال:
توجه کنید که اعدادی که بعد از عنوان ژورنال آمدهاند بهترتیب «دوره (شماره)، شمارهٔ صفحات» هستند. به جای شماره میتوان تاریخ را وارد کرد، و اگر هر دو هم ذکر شوند موردی ندارد. ممکن است به هر دلیلی دوره، شماره یا هر دو ذکر نشوند. در این حالتها شیوهٔ یادکرد قدری متفاوت میشود. توصیه میشود از الگوی {{یادکرد ژورنال}} استفاده کنید. برای مقالهای که جایی بر روی وب نسخهای از آن موجود است میتوانید عنوان مقاله را پیوندی به نسخهٔ وبی بدهید. روزنامهها، مجلات و نشریات ادواریبه مثالها توجه کنید:
یا در صورتیکه مقاله نام نگارنده ندارد:
به همچنین در صورتی که بخواهیم به نسخهٔ موجود روی وب از این مقالهٔ روزنامه پیوند دهیم باید از بخش عنوان مقاله برای پیونددهی استفاده کنیم. در این حالت دیگر نوشتن شمارهٔ صفحه لازم نیست (و البته ضرری هم ندارد):
وبگاهها و مقالات (غیر از مقالات نشریات ادواری)
برای یادکرد کل یک وبگاه بدون اشاره به یک سند یا صفحهٔ خاص بر روی آن وبگاه میتوان به سادگی، آدرس وبی (URL) آن را در متن مقاله آورد. در ویکیپدیا یک URL ساده که با «//:http» شروع شود بطور خودکار تبدیل به پیوند قابل کلیک کردن خواهد شد. بعنوان مثال این متن را در نظر بگیرید: «اسلشدات یک وبگاه محبوب است که در این آدرس http://slashdot.org قرار دارد». با توجه به اینکه به کلیت یک وبگاه اشاره میکنید و نه به محتویاتی خاص بر روی آن، بنابراین احتیاجی به ذکر تاریخ بازبینی اطلاعات از آن وبگاه نیست. برای یادکرد صفحات وب خاص (یا مجموعهای از آنها) همانند یادکرد کتابها عمل میکنیم (و عنوان را پیونددار میکنیم)، اما در این حالت باید یک تاریخ بازبینی هم نوشته شود:
تاریخ داخل پرانتز تاریخ ساخته شدن این صفحه برای اولین بار و یا تاریخ آخرین بهروز رسانی این صفحهاست. در صورت نامشخص بودن این بحث میتوان آن را حذف کرد و ذکر ننمود. بخش مربوط به تاریخ بازبینی به خواننده کمک میکند که از طریق ابزارهایی مانند بایگانی اینترنت دقیقاً نسخهای که مدنظر شماست را بازیابی کند. توجه داشته باشید که در ویکیپدیا معمول است که بخشی با عنوان پیوند به بیرون (پس از منابع) وجود داشته باشد که پیوندهای متفاوتی به وبگاهها و صفحات متفاوت در آن بخش قرار میگیرد. به دلیل پویایی وب، ممکن است صفحهای که به عنوان منبع استفاده شدهاست، غیرفعال شود. چنین یادکردی را با وجود اینکه غیرفعال است، حذف نکنید. زیرا تنها با وجود داشتن این یادکرد است که مشخصات منبعی که قبلاً وجود داشتهاست ثبت میگردد. میتوانید در کنار یادکرد یادداشتی ثبت کنید و در آن تاریخی که پیوند اصلی صفحهٔ مورد بحث غیرفعال شدهاست را بنویسید. در صورتیکه نسخهای در خدمات بایگانی اینترنت میشناسید، یک پیوند به آن بدهید. برای این منظور ویکیپدیا:پیوندهای مرده را ببینید. ویکیپدیاهای زبانهای دیگر
اگر از مقالههای ویکیپدیاهای زبانهای دیگر (مثلاً ویکیپدیای انگلیسی) به عنوان منبع استفاده میکنید، این امر باید در بخش منابع ذکر شود. در این حالت از پیوند بیرونی استفاده کنید و نه پیوند میانویکی تا از ارجاع بیجا به خود جلوگیری شود. ارجاع درست مطابق ارجاع به سایر مقالههای برخط صورت میگیرد. بهترین روش این است که به صفحهٔ مربوط در ویکیپدیای آن زبان بروید و با استفاده از قابلیت یادکرد مقاله در جعبه ابزار (مثلاً در ویکی انگلیسی نام این ابزار Cite this page است) یادکرد کامل مقاله را دریافت و به مقالهٔ فارسی منتقل کنید. در ویکیپدیای فارسی به طور پیشفرض از استاندارد شیکاگو برای یادکرد استفاده میشود. نمونه (استاندارد شیکاگو):
میتوانید یادکرد مقاله را به جز پیوند آن، به صورت ترجمه شده نیز به کار بگیرید. برای همین منظور الگویی نیز ساخته شدهاست. با کمک الگوی {{یادکرد-ویکی}} میتوانید با وارد کردن چند پارامتر پیوندی با نوشتار استاندارد به صفحهٔ مورد نظر در ویکیپدیاهای دیگر ایجاد کنید. شرح چگونگی بکارگیری از آن الگو در صفحهٔ مربوط به آن آمدهاست. اگر به خاطر ترجمهٔ (غالباً خط به خط) مقالهای از ویکیپدیایی به زبان دیگر بخش یا قسمتی از منابع به صورت دستدوم یاد شدهاست، باید منابع دست دوم را با توضیح مناسب یا الگوهایی مانند {{ارجاع دست دوم}} و {{جعبه ارجاع دست دوم}} مشخص کنید. اگر فقط از مطالب مقاله استفاده کردهاید و احیاناً منبع یا منابع دیگری هم به کار بردهاید دیگر ذکر منابع به کار رفته در ویکی زبانهای دیگر لازم نیست. تنها به خود ویکی ارجاع میشود. این روش برای سایر مقالههایی که به خاطر همخوانی حق تکثیر عیناً کپی میشوند کاربرد دارد. لازم به یادآوری است که در صورتی که گزارهای از یک مقالهٔ ویکیپدیا در زبانی دیگر ترجمه شود و صحت و منبعدار بودن آن با الگویی چون {{مدرک}} یا در صفحات بحث به چالش کشیده شود، نمیتوان از این استدلال استفاده کرد که آن گزاره در ویکیپدیا به زبان دیگر موجود است پس صحیح است و منبع معتبری دارد. در این حالت باید برای آن گزاره منبع دیگری یاد کرد. در روشی دیگر میتوانید متن ویکیپدیای مبدأ را با توجه به منابع و مدارک موجود و در دسترس خودتان ترجمه و بازنویسی کنید؛ بدین معنا که یا نوشتههای آن را دوباره با منابع خودتان مقایسه کرده و مدرکگذاری نمائید و یا اینکه صحت منابع خود مقالهٔ ویکیپدیای مبدأ را مورد بازبینی دقیق قرار دهید. به آنچه خودتان خواندهاید ارجاع دهیدتنها به منابعی ارجاع دهید که به چشم خودتان دیدهاید. اگر میخواهید از نویسندهٔ ب یاد کنید در حالی که خودتان تنها نوشتهٔ نویسندهٔ الف را که در آن از نویسندهٔ ب گفتاوردی آمدهاست خواندهاید، آنگاه لازم است هنگام یادکرد، در ادامهٔ نوشتن مشخصات منبع ب (که خودتان ندیدهاید)، با افزودن عبارتی مثل «به نقل از» و سپس آوردن مشخصات منبع الف (که خودتان دیدهاید)، این موضوع را مشخص کنید. با این وجود اگر خودتان منبع ب را از نزدیک دیده و صحتش را بررسی کردهاید، میتوانید مستقیم و تنها از همین منبع یاد کنید. ذکر شیوهٔ دستیابی شما به منبع نیز لازم نیست؛ بنابراین اگر از طریق یک جویشگر اینترنتی، کتابخانه، وبگاه، یا مانند آن به منبع دست یافتید، به شرط اینکه بتوان اطمینان حاصل کرد که این منبع یک کپی دقیق و دستنخورده است، لازم نیست این موارد را هنگام ارجاع به منبع ذکر کنید. به طور مشابه اهمیتی نخواهد داشت اگر کتابی را در گوگل بوکس، جیاستور، در پیشنمایش یک کتابفروشی برخط معتبر مانند آمازون، یا کتابخوان الکترونیکی شخصیتان (مگر در حالتی که در شمارهگذاری صفحهها تأثیر داشته باشد) مطالعه کرده باشید. شیوهنامهٔ ارجاعدهیویکیپدیا از یک شیوهنامهٔ ارجاعدهی خاص به عنوان پیشفرض استفاده نمیکند با این وجود ارجاعدهی در یک مقالهٔ خاص باید از یک شیوهنامهٔ ارجاعدهی مشخص پیروی کند. تعدادی از شیوهنامههای ارجاعدهی مورد قبول ویکیپدیا در مقالات استناد، شیوهنامهٔ انجمن روانشناسی آمریکا، شیوهنامهٔ ایاسای، دستنامه امالای، شیوهنامهٔ شیکاگو، منبعدهی هاروارد، شیوهنامهٔ ونکوور و کتابآبی شرح دادهشدهاند. با وجودی که برای انتخاب شیوهنامهٔ ارجاعدهی، ویکیپدیا دستتان را باز گذاشته است، اشاره به تاریخ باید از شیوهٔ مشخصی تبعیت کند.[۱] تنوع در شیوهنامههای ارجاعدهیویرایشگران نباید شیوهنامهٔ ارجاعدهی غالب یک مقاله را به دلخواه خودشان یا برای مشابهسازی با سایر مقالات تغییر دهند و باید به اجماع صورت گرفته در مورد آن مقاله توجه کنند (در صورتی که موجود باشد و اگر موجود نبود باید به اجماع برسند) بر پایهٔ شیوه ویرایشی فعالترین ویرایشگران مقاله، شیوهنامهٔ ارجاعدهی مقاله مشخص میشود یا بر پایهٔ اجماع صورت گرفته میان کاربران فعال در توسعهٔ مقاله میتوان شیوهنامهٔ ارجاعدهی مقاله را مشخص کرد. اگر مقالهای که بر روی آن کار میکنید دارای سبک ارجاعدهیست باید به آن احترام گذاشت و مابقی ارجاعها مشابه آن انجام گیرند. اگر تصور میکنید تغییر شیوهنامهٔ ارجاعدهی برای مقاله واجب است باید در بحث مقاله تلاش کنید نظر دیگر کاربران را جلب کنید و به اجماع برسید. اگر اولین کاربر هستید که به مقاله منبع میافزایید سعی کنید شیوهنامهٔ ارجاعدهی مناسب با موضوع مقاله انتخاب کنید. اگر بیشتر منابع ارجاع شده در مقاله بدون الگوهای ارجاع استفاده شدهاند و فقط پیوند اینترنتی بدون ذکر نام نویسنده، تاریخ نشر، شمارهٔ صفحه است و این اطلاعات را میتوانید بدست بیاورید مسلماً اینگونه ارجاعدهی نمیتواند به عنوان شیوهنامهٔ ارجاعدهی مقاله در نظر گرفت و میتوانید آن را با شیوهنامهٔ ارجاعدهی مناسب که جزئیات بیشتری در مورد منابع به مقاله میافزاید انتخاب کنید.[۱] کارهایی که باید از انجامشان اجتناب کردزمانی که یک مقاله یک شیوهنامهٔ ارجاعدهی مشخص دارد، کارهای زیر را نباید انجام داد:
متنده نیسبت وئرمکمتنده نیسبت وئرمک بیر جوملهنی او جومله ایچینده قایناغینا نیسبت وئرمکدیر. متنده نیسبت وئرمک نقلقوللاردا و قیسالتمالاردا ایشلنمهلیدیر. بۇ نیسبت وئرمک سهوی کیریخماقلارین قاباغینی آلیر و بیر باخیشین کیمدن اولدوغونو اوخوجویا آیدینلاشدیریر. نیسبت وئرمکدن سونرا آنلاین قایناقلامادان فایدالانمالیسینیز. میثال:
هنگام استفاده از انتساب درمتن مطمئن شوید که دیدگاه بیطرف را نقض نمیکنید. برای مثال:
مشکل خط اول این است که به برابری دو منبع دلالت دارد و مشخص نمیکند که دیدگاه داروین، دیدگاه غالب است. همچنین انتساب درمتن ممکن است باعث این تلقی شود که یک دیدگاه تنها از کشفیات یکنفر یا یک گروه است.
برای حقایق ساده میتوان از یادکردهای درخط استفاده کرد، اما معمولاً از انتساب درمتن استفاده نمیشود.
ایستیناد شابلونلاریبیرده باخداها آرتیق ایطلاعات اوچون اینگیلیسجه ویکیده بو صفحهلری اوخویون: قایناقلار
|