อัตตาธิปไตย

ส่วนหนึ่งของชุดการเมือง
ระบอบการปกครอง พื้นฐาน
รายชื่อระบอบการปกครอง รายชื่อประเทศตามระบอบการปกครอง
บ่อเกิดอำนาจ ประชาธิปไตย อำนาจของคนส่วนใหญ่ การจับสลาก โดยตรง แบบสังคมนิยม มีผู้แทน สังคมนิยม เสรีนิยม อื่น ๆ คณาธิปไตย อำนาจของคนส่วนน้อย การปกครองโดยพรรคการเมือง กึ่งประชาธิปไตย คตินิยมนักวิชาการ โจราธิปไตย ตุลาการธิปไตย เทวาธิปไตย ธรรมาธิปไตย พฤฒาธิปไตย วิชญาธิปไตย เศรษฐยาธิปไตย เสนาธิปไตย อภิชนาธิปไตย อัตตาธิปไตย อำนาจของผู้เดียว ทรราช เผด็จการทหาร ระบบใช้อำนาจเด็ดขาด ระบอบเผด็จการ อนาธิปไตย อำนาจไม่เป็นของผู้ใด ลัทธิอนาธิปไตย สังคมไร้รัฐ สมาคมอิสระ
อุดมการณ์อำนาจ กษัตริย์นิยม กับ สาธารณรัฐนิยม อุดมการณ์ทางสังคมการเมือง นิตินิยม ระบบกึ่งประธานาธิบดี ระบบคณะกรรมการ ระบบประธานาธิบดี รัฐคอมมิวนิสต์ รัฐสังคมนิยม ราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ สมบูรณาญาสิทธิราชย์ สาธารณรัฐระบบรัฐสภา ลัทธิอำนาจนิยม กับ อิสรนิยม อุดมการณ์ทางเศรษฐกิจสังคม คตินิยมการกระจาย ระบบเจ้าขุนมูลนาย ระบบใช้อำนาจเด็ดขาด ระบบรวบอำนาจเบ็ดเสร็จ ลัทธิคอมมิวนิสต์ ลัทธิชนเผ่า ลัทธิฟาสซิสต์ ลัทธิอาณานิคม สังคมนิยม อนาธิปไตย ฆราวาสนิยม ศาสนานิยม รัฐโลกวิสัย รัฐอเทวนิยม ศาสนาประจำชาติ ท้องถิ่น กับ โลก อุดมการณ์ทางภูมิวัฒนธรรม ชาตินิยม นครรัฐ รัฐบาลโลก รัฐประชาชาติ โลกนิยม สากลนิยม องค์การระหว่างประเทศ
โครงสร้างอำนาจ คตินิยมรัฐเดี่ยว จักรวรรดิ พรินซิพาลิตี รัฐเดี่ยว รัฐผู้รับอุปถัมภ์ กษัตริย์หุ่นเชิด เขตอุปราช ดินแดนในภาวะพึ่งพิง ประเทศในเครือจักรภพ รัฐบรรณาการ เมืองขึ้น รัฐกันชน รัฐในอารักขา รัฐบริวาร รัฐสมทบ รัฐหุ่นเชิด อาณานิคมปกครองตนเอง ระบอบสหพันธรัฐ การมอบอำนาจปกครอง สมาพันธรัฐ สหพันธรัฐ สหภาพเหนือชาติ อภิรัฐ ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ประเทศด้อยอำนาจ ประเทศอำนาจนำภูมิภาค ประเทศอำนาจปานกลาง มหาอำนาจ อภิมหาอำนาจ
เกี่ยวข้องกับ การทําให้เป็นประชาธิปไตย การแบ่งเขตการปกครอง การเปลี่ยนผ่านสู่ระบอบประชาธิปไตย การถดถอยของประชาธิปไตย ดัชนีประชาธิปไตย ระบอบการปกครองลูกผสม
สถานีย่อยการเมือง
ด ค ก

ในสาขารัฐศาสตร์ อัตตาธิปไตย^[1] (อังกฤษ: autocracy) เป็นระบอบการปกครองที่อำนาจสูงสุดรวมศูนย์อยู่ในมือของบุคคลคนเดียว ที่สามารถตัดสินใจได้อย่างไม่จำกัดโดยกฎหมายหรือกลไกการควบคุมที่ประชาชนตั้งขึ้น (อาจยกเว้นเมื่อคุกคามโดยปริยายด้วยรัฐประหารหรือการก่อการกำเริบของมวลชน)^[2] เป็นคำที่ราชบัณฑิตยสถานได้ให้ความหมายไว้ว่า "ระบอบการปกครองที่ผู้นำมีอำนาจเด็ดขาดและไม่จำกัด"^[3] อัตตาธิปไตยในประวัติศาสตร์ปกติจะอยู่ในรูปแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์หรือระบอบเผด็จการ ในยุคต้น ๆ คำว่า "autocrat" มักใช้หมายถึงลักษณะที่พึงประสงค์ของผู้ปกครอง โดยนัยว่า "ไร้ผลประโยชน์ขัดกัน"

ในยุคกรีกสมัยกลาง (ประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 5-6 จนจบสมัยกลาง) คำว่า Autocrates ใช้กับใครก็ได้ที่มีบรรดาศักดิ์เป็น "จักรพรรดิ" ไม่ว่ากษัตริย์จะทรงมีอำนาจเช่นไรจริง ๆ กษัตริย์เชื้อสายสลาวิกบางพระองค์ รวมทั้งจักรพรรดิของรัสเซียยังทรงมีคำว่า อัตตาธิปัตย์ (Autocrat) ในพระยศของพระองค์ ผิดจากกษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญในประเทศยุโรปอื่น ๆ

ทั้งระบบรวบอำนาจเบ็ดเสร็จและเผด็จการทหารบ่อยครั้งระบุว่าเป็นอัตตาธิปไตย แม้อาจไม่ใช่จริง ๆ เพราะในระบบรวบอำนาจเบ็ดเสร็จ รัฐจะควบคุมวิถีชีวิตและประชาสังคมทุกอย่าง อาจมีผู้มีอำนาจเผด็จการสูงสุด ซึ่งก็จะทำให้เป็นอัตตาธิปไตย หรืออาจมีผู้นำเป็นกลุ่มเช่น คณะผู้ยึดอำนาจการปกครองหรือพรรคการเมืองเดี่ยว

ตามการวิเคราะห์ข้อพิพาททางการทหารระหว่างรัฐสองรัฐ ถ้ารัฐหนึ่งเป็นอัตตาธิปไตย โอกาสความรุนแรงจะเพิ่มขึ้นเป็นทวีคูณ^[4]

นิธิ เอียวศรีวงศ์ ได้ยกตัวอย่างที่จำแนกความแตกต่างระบอบอัตตาธิปไตยกับระบอบระบอบอำนาจนิยมโดยยกเรื่องราวของพันท้ายนรสิงห์ไว้ว่า "พระเจ้าเสือต้องการใช้อำนาจตามหลักอัตตาธิปไตย พระเจ้าแผ่นดินคือผู้มีอำนาจล้นพ้น จะรับสั่งให้อะไรเป็นผิดหรือถูกก็ได้ทั้งนั้น...แต่พระราชอำนาจในทัศนะของพันท้ายฯ เกิดขึ้นและดำรงอยู่ได้เพราะอาญาสิทธิ์ หากทรงละเว้นไม่เอาโทษพันท้ายฯ ก็จะทำให้อาญาสิทธิ์เสื่อมความศักดิ์สิทธิ์"^[5]

เพราะองค์อัตตาธิปัตย์ (autocrat) ก็ต้องอาศัยคนอื่น ๆ เพื่อจะปกครอง ดังนั้น การแยกแยะอัตตาธิปไตยจากคณาธิปไตยที่เกิดในประวัติศาสตร์ บางครั้งจึงเป็นเรื่องยาก อัตตาธิปัตย์ตามประวัติโดยมากต้องอาศัยขุนนาง ทหาร นักบวช และกลุ่มอภิสิทธิชนอื่น ๆ^[6] อัตตาธิปไตยบางครั้งจะอิงอำนาจการปกครองกับเทวสิทธิราชย์

จักรวรรดิโรมัน - ในปี 27 ก่อนคริสตกาล จักรพรรดิเอากุสตุสทรงก่อตั้งจักรวรรดิโรมันหลังจากอวสานของสาธารณรัฐโรมัน แม้พระองค์จะทรงอนุญาตวุฒิสภาโรมัน แต่อำนาจที่แท้จริงก็อยู่ในพระหัตถ์ของพระองค์ทั้งสิ้น เป็นระบอบที่ทรงสันติภาพและความรุ่งเรืองจนกระทั่งถึงจักรพรรดิก็อมมอดุสเริ่มตั้งแต่ ค.ศ. 161 แล้วต่อมาในคริสต์ทศวรรษที่ 3 จึงเห็นการรุกรานจากอนารยชนและความตกต่ำทางเศรษฐกิจ ต่อมาทั้งจักรพรรดิดิออเกลติอานุส (ค.ศ. 284-305) และจักรพรรดิคอนสตันไทน์มหาราช (ค.ศ. 306-337) ก็ทรงอำนาจโดยเป็นผู้นำเผด็จการเบ็ดเสร็จ ซึ่งเพิ่มอำนาจขององค์จักรพรรดิ แต่จักรวรรดิโรมันก็ขยายใหญ่มากจนจักรพรรดิดิออเกลติอานุส ต้องทรงให้ปกครองโดยผู้นำ 4 ท่านเป็นระบบ tetrarchy (ค.ศ. 284-324)

ในที่สุด จักรวรรดิโรมันก็แบ่งออกเป็นสองส่วน คือ ภาคตะวันตก (โรมัน) และภาคตะวันออก (จักรวรรดิไบแซนไทน์) โดยจักรวรรดิโรมันตะวันตกในที่สุดก็ล้มลงใน ค.ศ. 476 หลังจากที่จักรพรรดิโรมุลุส เอากุสตุส ทรงยอมแพ้ต่อกษัตริย์เยอรมัน^[7]

• ลัทธิอำนาจนิยม
• จักรวรรดิรัสเซีย
• นาซีเยอรมนี
• เทวาธิปไตย