Nhóm ngôn ngữ Bahnar

Ngữ chi Bahnar là một nhóm 30 ngôn ngữ, được nói bởi chừng 700.000 người ở Việt Nam, Campuchia, và Lào. Hầu hết ngôn ngữ trong nhóm này đều khá điển hình cho ngữ hệ Nam Á nói chung, cả về từ vựng và ngữ âm. Paul Sidwell ghi nhận rằng những ngôn ngữ Nam Á mà về địa lý càng gần với nhánh Bahnar và Cơ Tu thì lại càng giống những nhánh này.

Sidwell (2009) tạm chia ngữ chi Bahnar ra thành bốn nhánh con, trong đó tiếng Co (Kor) nằm riêng trong nhánh Bahnar Đông.^[2][3]

Những ngôn ngữ Bahnar chưa phân loại ở Campuchia là Mel, Khaonh, Ra’ong, và Thmon.^[4]

Ngữ chi Bahnar

• Nhóm Bahnar Tây
  • Jru' (Laven), Juk, Su'
  • Nyaheun
  • Oi, The, Sok, Sapuan, Cheng
  • Brâu, Laveh, Krung, Kravet
• Nhóm Bahnar Trung
  • Taliang (Kasseng)
  • Alak
  • Trung Nam
    • Tampuon
    • Bahnar
    • Bahnar Nam
      • Chơ Ro
      • Srê (Kơ Ho)
      • Xtiêng
      • M'Nông
• Bahnar Bắc
  • Hà Lăng, Ca Dong
  • Giẻ
  • Kotau
  • Sơ Drá, Todrah
  • Xơ Đăng
  • Hrê
  • Mơ Nâm
  • Rơ Ngao
  • Kaco’, Rơ Năm
• Bahnar Đông
  • Co (Kor)

Nhóm ngôn ngữ Bahnar Bắc nằm ở phía bắc của nhóm ngôn ngữ Chăm-Aceh.^[5] Tiếng Xơ Đăng và Hrê có đông người nói nhất (mỗi tiếng có chừng 100.000 người).

Hai ngôn ngữ Bahnar Bắc có quá ít thông tin để phân loại chính xác hơn là tiếng Duan và Katua.

Nhóm Bahnar Tây nằm ở phía tây nhóm Bahnar Bắc,^[6] Khác các nhánh ngôn ngữ Bahnar khác, nhánh Bahnar Tây chịu ảnh hưởng của tiếng Khmer thay vì của các ngôn ngữ Chăm-Aceh, và cũng chịu ảnh hưởng của ngữ chi Cơ Tu (Sidwell 2003).

• Bahnar Tây
  • Brâu–Kavet: Lave (Brâu), Kru'ng, Kravet
  • Jru', Su', Juk
  • Nyaheun
  • Oi–The: Jeng; Oy, Sok, Sapuan, The

Sidwell (2003) đề xuất cách phân loại nhánh Bahnar Tây như sau, trong đó tiếng Lavi tách ra trước nhất. Tiếng Jru'/Laven, Su', và Juk tạo ra nhóm chung tách ra thứ hai, rồi đến phần còn lại. Tiếng Jru' và tiếng Brâu mỗi tiếng đều có vài chục ngàn người nói, còn các ngôn ngữ khác chỉ đến vài ngàn.

• Bahnar Tây
  • Lavi
  • (phân nhánh)
    • Jru'/Laven, Su', Juk
    • (phân nhánh)
      • Nyaheun
      • Sapuan
      • Oi/Sok/Cheng
      • Laveh/Brâu

Về địa lý, nhóm ngôn ngữ Bahnar Trung bị tách đôi, với người nói ngôn ngữ Chăm-Aceh ở giữa,^[6][7] Tiếng Bahnar, M'Nông, và Xrê (Kơ Ho) mỗi ngôn ngữ có hơn 100.000 người nói.

• Bahnar Trung
  • Alak
  • Co
  • Taliang (Kassang)
  • Trung Nam:
    • Tampuon
    • Bahnar
    • Bahnar Nam
      • Xtiêng–Chơ Ro: Chơ Ro,^[7] Xtiêng (Bulo, Budeh)
      • Srê–M'Nông: Kơ Ho, M'Nông

Tiếng Kassang là một ngôn ngữ Bahnar (Sidwell 2003), dù Ethnologue xếp nó vào nhóm Cơ Tu.

Sidwell (2002, 2003) đề xuất cách phân loại sau.^[8] Chú ý rằng Sidwell (2009) phân loại tiếng Co vào một nhánh riêng, gọi là Bahnar Đông.

• Bahnar Trung
  • Trung Bắc
    • Alak (Halak)
  • Trung Tây
    • Kasseng/Taliang
    • Yaeh
  • Trung Nam
    • Tampuon
    • Bahnar
      • Bahnar Nam
        • Chơ Ro
        • Kơ Ho
        • Mạ
        • Xtiêng
        • M'Nông

Bahnar Bắc (2022)^[9]

• Cheeseman, Nathaniel; Herington, Jennifer; Sidwell, Paul (2013). Bahnaric linguistic bibliography with selected annotations. Mon-Khmer Studies vol. 42 Mahidol University and SIL International.
• Sidwell, Paul (2003). A Handbook of comparative Bahnaric, Vol. 1 Lưu trữ 2021-06-11 tại Wayback Machine: West Bahnaric. Pacific Linguistics, 551. Canberra: Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University.
• Jacq, P., & Sidewell, P. (2000). A comparative West Bahnaric dictionary. Languages of the world, 21. München: LINCOM Europa. ISBN 3-89586-558-3
• Sidwell, Paul. (2002). Genetic Classification of the Bahnaric Languages: a comprehensive review. Mon-Khmer Studies, Vol. 32. Mahidol University, Thailand.
• Sidwell, Paul (2000). Proto South Bahnaric: a reconstruction of a Mon–Khmer language of Indo-China. Pacific Linguistics, 501. Canberra: Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University. ISBN 0-85883-444-8
• Smith, K. D. (1972). A phonological reconstruction of Proto-North-Bahnaric. Language data: Asian-Pacific series, no. 2. Santa Ana, Calif: Summer Institute of Linguistics.

• SEALang SALA provisional classification of Mon–Khmer
• Bahnaric languages (2003)
• http://projekt.ht.lu.se/rwaai RWAAI (Repository and Workspace for Austroasiatic Intangible Heritage)
• http://hdl.handle.net/10050/00-0000-0000-0003-6711-8@view Bahnaric languages in RWAAI Digital Archive