Osmanlı seçim kanunu

Bu madde tümüyle ya da çoğunluğuyla tek kaynağa dayanıyor. Konuya dair fikir alışverişi tartışma sayfasında bulunabilir. Lütfen başka kaynaklar ekleyerek bu maddeyi geliştirmeye yardım ediniz. (Eylül 2023)

Osmanlı Seçim Kanunu ve Osmanlı Anayasası Aralık 1876'da ilan edildi. Her ikisi de Osmanlı İmparatorluğu'nun sonuna kadar geçerliliğini korumuştur. Kanun, II. Meşrutiyet döneminde çok küçük değişikliklere uğramış ve 1946 yılına kadar küçük değişikliklerle Türkiye Cumhuriyeti tarafından korunmuştur.^[1]

Kanun, seçim konularını ayrıntılı bir biçimde kapsıyordu. Kanun; parlamento birliklerinin büyüklüğünün ve seçim bölgelerinin belirlenmesini, kütüklerin hazırlanmasını, seçim teftiş kurullarının seçimini ve görevlerini, oy kullanma şartlarını, kayıtların güncellenmesi de dahil olmak üzere seçimlerin nasıl yürütüleceğini şart koşuyordu. Kanunda ayrıca cezai hükümler de yer aldı.

1860 yılında bir vilayet yasası kabul edildi. Osmanlı Seçim Kanunu'ndan önce, vilayet kanununda mahalle muhtarı seçimleri yer alıyordu. Osmanlı İmparatorluğu'nda seçimlerin 1876'da değil, 1860'ta başladığı tartışılabilir. Kayıt, köy ve mahalle muhtarlarının ve din adamlarının göreviydi ve bu kural Osmanlı Seçim Kanunu'na kadar uzanıyordu. Bu açıdan en alt düzeyde, temel seçim birimi hiç değişmedi.

Vergi dairesine kayıtlı 25 yaşını doldurmuş tüm erkekler oy kullanma hakkına sahipti. Yabancı bir hükûmetin himayesindekiler, iflas veya mülklerinin elden çıkarılması ile ilgili iş mahkemesinde bir derece gibi muafiyetler vardı. Tutuklular da oy kullanma ve adaylığa kadar uzanan medeni haklarından mahrum bırakılmış olarak kabul edildi.

İki aşamalı dolaylı seçim süreci vardı.^[a] Her 50.000 erkek için mecliste bir vekil vardı. Milletvekili adaylığı il genelinde oldu. Uygun seçmenler ikincil seçmenleri seçtiler (yani iki dereceli seçim), her 500 birincil seçmen için bir tane ikincil seçmen vardı. İki dereceli sistem, kayırma ilişkilerini güçlendirdi ve sıradan halkı gerçekten temsil eden adayların seçilmesini engelledi.^[1]

Seçim, imparatorluk ve hatta vilayet çapında koordine edilmeyen kademeli ve uzun bir süreçti. Oylama, çok üyeli çoğunluk sistemine dayanıyordu. Seçmenler, aday sayısı kadar isim yazardı. Bir aday, ikamet ettiği ilde veya menşe ilde yarışabilirdi. Oy kullanmanın gizliliği, sayım ve sayımların güvenliği için kurallar vardı.^[1]

Fransız bilim insanı Raoul de la Grasserie'nin seçim sistemlerine ilişkin ayrıntılı karşılaştırmalı çalışmasına göre Osmanlı seçim sistemi, sağladığı oy hakkı ölçüsünde çağdaş Batılı muadillerine göre daha avantajlıydı.^[1] Almanya, Rusya, Japonya ve İngiltere'nin çağdaş seçim sistemlerinin aksine, farklı sosyal gruplar arasında dağıtılan yasal olarak belirlenmiş bir ağırlık yoktu.^[1]

• Hasan Kayalı (1995). "Elections and the Electoral Process in the Ottoman Empire, 1876-1919". International Journal of Middle East Studies. 34 (27): 265-286.