Istor Naoned

Ur bobl anvet Namneted eo an dud kentañ anavezet en aber ar stêr Liger. Kelted e oant, ha divizet o devoa sevel o c’hêr-benn eno. N’haller ket lec’hiañ an dachenn-se resis hiziv an deiz, ha ne ouezer ket ha staliet e oant rik er memes lec’h evel kêr Naoned. Gouzout a reer e oa bet aloubet ar gêriadenn gant Caius Julius Caesar e 56 kent JK hag anvet gantañ Portus Namnetus, "Porzh an Namneted". Krediñ a reer edo ar gêriadenn-se en dachenn m'emañ karter ar Bouffay e Naoned.
Er memes bloavezh e oa bet sikouret Caius Julius Caesar gant Namneted a-benn trec’hiñ ar Weneted dre sevel bigi. En III^e kantved hag er IV^e kantved e voe kemmet an anv Condevicnum evit kemer anv ar bobl a oa o ren ar vro, evel ma c’hoarvezas gant meur a gêr vras da neuze. Kemm anv ar c’hêrioù a ziskouez pegen gwanet e oa galloud Impalaeriezh Roma. Merzet eo bet dre-se un distro d’ar gizioù kozh : an doueed kozh a oa bet dilezet a voe pedet en-dro, delwennoù relijiel a voe savet en-dro, hag enskrivadurioù gouestlet d’an doueed kozh ivez. Adkavet o fivelezh gant ar pobloù-se neuze.

En IIIe kantved e voe kristenaet Naoned, an iliz-veur o tont da vezañ sez an eskopti, an harzoù anezhañ o vezañ tamm-pe-damm ar memes re ha departamant al Liger-Atlantel, petra bennak ma oa Craon (Mayenne) ennañ d'ar mare-se.
E fin an IIIe kantved e krogas ar vorlaeron da dagañ Naoned. Saksoned pe Friziz e oant, anvet bagoded gant annezidi ar vro. Dre ma oa dinerzh melestradurezh ha arme ar Romaned e voe ret da gêriz sevel mogerioù-difenn evit o gwareziñ pa veze enebourien o tont. Hewel eo ar mogerioù-se hiziv an deiz c’hoazh ; betek ar Grennamzer o deus bevennet kêr Naoned, a oa 78 hektar he gorread d’ar mare-se.

E-pad 50 bloavezh e oa bet renet marzoù Breizh gant ar Widonided, un tiegezh frank-hag-italian^[1], Naoned o vezañ kêr-benn unan eus kontelezhioù ar marzoù.
D'ar 25 a viz Even 841 en em gannas ar Widonid Lambert a-enep Ricuin a Naoned en Emgann Fontenoy-en-Puisaye (Yonne). Pa voe lazhet Ricuin e voe roet kontelezh Naoned da Renaud, kont Herbauges^[2], gant Charlez ar Moal daoust ma c’houlenne groñs Lambert bezañ mestr war Naoned. Abalamour d'an nac'hadenn-se e troas kein da roue ar Franked evit mont war-du Nevenoe hag a enebe ouzh Charlez ar Moal.
D'an 23 a viz Mae 843 e voe trec’het ha lazhet Renaud a Naoned gant Lambert ha Nevenoe en Emgann Blaen^[3]. Met an Naonediz a nac’has beli Lambert, p'en devije sikouret ar Vikinged da breizhañ kêr ha lazhañ an eskob en iliz-veur.

Aet kuit e gevredidi skandinaviat e kemeras Lambert renerezh Naoned dindan an anv Lambert II a Naoned, kont Naoned. Gantañ e voe lazhet ar c’hont Bernard de Poitiers ha Hervé kont Herbauges, mab Renaud, en nevezamzer 844, er Su da Naoned. E fin miz Here pe e deroù miz Du 845 e voe dilezet Nevenoe gant Lambert II : e Teurgn, da vare Nedeleg, e tistagas e le a feizleunder da roue ar Franked hag a lezas dezhañ kontelezh Naoned. E miz Eost 846 avat e voe anvet Amaury da gont Naoned, Lambert II o vezañ lakaet e penn tiriad an abati Sainte-Colombe e Sens.^[4]
E 849 e voe adlakaet Lambert II e penn bro Naoned gant ar roue, a fizias ennañ ivez bro Roazhon hag un tiriad e Su ar stêr Liger. Distreiñ diouzh ar roue frank a reas ar c'hont adarre avat, ha mont a-du gant Nevenoe a-nevez. Goude ar 15 a viz Eost 850 e voe aloubet Naoned ha Roazhon gant Nevenoe hag e gevreded, ha diskaret mogerioù-difenn an div gêr a-benn mirout ouzh luioù ar roue frank a zistreiñ.^[4]
E 851, Lambert II a sikouras Nevenoe da dagañ Neustria. Goude marv Nevenoe e Vendôme d'ar 7 a viz Meurzh 851 en em lakaas Lambert II e penn luad ar Vretoned evit distreiñ da Vreizh ha beziañ Nevenoe e Redon. Gant Erispoe, mab Nevenoe ha dug nevez Breizh, e kemeras perzh en Emgann Jengland d'an 22 a viz Eost 851, ma voe faezhet ar Franked. E miz Gwengolo 851 e voe sinet "peoc'h Anjev" gant Erispoe ha Charlez ar Moal. Roue ar Franked a anzavas Erispoe evel roue ar Vretoned o ren war bro Naoned, bro Roazhon, bro Raezh ha marzoù kozh Breizh ; harzoù istorel Breizh ec'h eo an tiriad-se abaoe. Kollet pep spi gant Lambert II da ren war Naoned eta.

Goude feur-emglev Angers (851) e voe Naoned e Breizh evit un hanter-kant bloavezh bennak. Erispoe, roue Breizh, a zeuas da vezañ kont Naoned ; e vreur-kaer Salaun a voe kont en e c'houde, eus 857 betek 874. Pa varvas Salaun e savas jeu etre Gurvan, kont Roazhon ha mabeg Erispoe, ha Paskweten, kont Gwened ha mabeg Salaun, a-benn pakout an tron. Paskweten a voe kont Naoned, met ne renkas ket e gudenn gant Gurvan a-zivout kurunenn Breizh. E vreur Alan Iañ, a voe kont Naoned e 877, eo a zeuas da vezañ roue Breizh tro 890 betek e varv e 907.

Pa varvas Alan Iañ e kemeras Gourmaelon ar galloud. Kont Bro Gerne e oa, ha priñs Breizh ivez etre 908 ha 913. E 907 e krogas en-dro tagadennoù ar Vikinged war rouantelezh Breizh, setu perak ez aozas Roperzh Iañ, roue Bro-C'hall, hag a oa o enebiñ ouzh an Normaned e trezek tout Neustria, gant Foulk Iañ, kont Anjev, an difenn e harzoù kornôg Neustria. Foulk Iañ a resevas kontelezh Naoned. Karget e voe da zifenn ar vro a-enep an Normaned hag ar Vretoned.

« Naoned, kontelezh kozh ha riek, bet dalc'het war-lerc'h gant tiegezhioù Añjev ha Bro-Saoz, hag unanet gant douaroù an dugelezh (Breizh) e 1182. »^[5]

Nac'het e voe an distaoliadeg roueel eus miz C'hwevrer 1676 ouzh pevar den eus Naoned, Michelle Roux (anvet La Veillone pe L'Eveillone ivez), La Lejeune, Lescuret ha Souvaget, goude Emsavadeg ar Bonedoù ruz^[6].

• Krouet e voe kumun Naoned e 1790. Lakaet e voe da benn Kanton Naoned ha da benn departamant al Liger-Izelañ. Gant lezenn ar 26 a viz C'hwevrer 1790 e voe lakaet Naoned da benn Bann Naoned^[7].
• E 1800 e voe lakaet e penn Arondisamant Naoned. Lakaet e voe e penn c'hwec'h kanton e 1801^[8].

• Miz Eost 1851: tizhet e voe Naoned gant an hent-houarn.

• 6 797 gwaz eus ar gumun a gollas o buhez abalamour d'ar brezel, d.l.e. 3,99% eus he foblañs e 1911^[9].
• Pevar milour bet ganet e Naoned a voe fuzuilhet gant al lu gall e-pad ar Brezel-bed kentañ; gwelit ar pennad Soudarded vreizhat bet fuzuilhet gant al lu gall e-pad ar Brezel-bed kentañ.

• D'an 19 a viz Even 1940 e tegouezhas al lu alaman en Naoned^[10].
• D'an 30 a viz Even 1941 e voe dispartiet ar gêr-benn diouzh he bro diwar diviz ar marichal Pétain, penn-bras gouarnamant Vichy.
• D'an 2 a viz Kerzu 1941 e kouezhas ur c'harr-nij (Beaufort marilhet AW221 ha kodet OA-U) eus aerlu ar Rouantelezh-Unanet (Royal Air Force) e Chantenay, ur gumun a-wechall bet staget ouzh Naoned; mervel a reas e bevar nijour, douaret e voent e bered Pont du Cens e Naoned^[11].
• Gwengolo 1943: d'ar 16 e voe bombezet Naoned gant 79 nijerez B-17 eus ar 1st Bombardment Division (United States Army Air Forces); 1 100 den nann-soudard a voe lazhet ha 400 savadur a voe distrujet razh ; bombezadegoù d'an 23 adarre : 46 den nann-soudard lazhet diouzh beure, ha tremen 200 d'abardaez pa voe bombezet Naoned gant nijerezioù ar 1st Bombardment Division en-dro^[12].
• Dieubet e voe Naoned d'an 12 a viz Eost 1944 gant tirlu SUA.
• D'ar 16 a viz Mae 1945 e voe kavet korf un den eus ar gumun, ezel eus ar Rezistañs, bet boureviet, lazhet ha mañsonet d'an 13 a viz Gouere 1944 gant al lu alaman e kreñvlec'h Pentevr e Sant-Pêr-Kiberen^[13].

• Eost-Here: harzoù-labour.