Erzurum Koresi, 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum'da toplanan kongredir. 17 Haziran'da Vilâyât-ı Şarkıye Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti Erzurum şubesi tarafından toplanan Erzurum Kongresi, Erzurum Umûmî Kongresi veya Umûmî Erzurum Kongresi[1] olarak da anılır.
Kongreye çoğunluğu işgal altındaki 5 doğu ili Trabzon, Erzurum, Sivas, Bitlis ve Van'dan gelen 62 delege katılmış; 2 hafta süren kongrede alınan kararlar kurtuluş mücadelesinde izlenen çizgide önemli ölçüde belirleyici olmuştur.[2]
Kongreyi geçici başkan olarak Erzurum delegelerinden Hoca Raif Efendi açmış, yoklamanın ardından yapılan oylamada Mustafa Kemal Paşa kongre başkanlığına getirilmiştir.
Aslında Kongre görüşmelerinin 10 Temmuz'da[3] başlaması öngörülmüş, delegelerin bir bölümünün anılan tarihte Erzurum'a gelememesinden dolayı ertelenerek 23 Temmuz'da görüşmelere başlanılmıştır.[4]
23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında merkezi İstanbul'da bulunan Vilâyât-ı Şarkiyye Müdâfaa-i Hukûk-ı Milliye Cemiyeti'nin Erzurum şubesiyle Trabzon Muhâfaza-i Hukûk-ı Milliye Cemiyeti'nin Erzurum'da birlikte düzenledikleri mahalli kongreye Maçka temsilcisi olarak İzzet Eyüboğlu katıldı. Bu kongrede Mustafa Kemal Paşa oy çokluğu ile başkanlığa, Maçka temsilcisi İzzet Bey ve Erzurumlu Hoca Raif Efendi başkan vekilliğine atandı.
Erzurum Kongresi'nin önemi ve özellikleri
Manda ve himaye reddedilerek ilk kez ulusal bağımsızlığın koşulsuz olarak gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.
İlk kez millî sınırlardan bahsedilmiş ve Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalandığı anda Türk vatanı olan topraklarının parçalanamayacağı açıklanmıştır.
Toplanış şekli bakımından bölgesel olmasına karşın aldığı kararlar bakımından millî bir kongredir.
İlk defa geçici bir hükûmetin kurulacağından bahsedilmiştir.
Erzurum Kongresi, Sivas Kongresi'ne bir ön hazırlık çalışması niteliğindedir.
İlk kez başkanlığını Mustafa Kemal'in yaptığı dokuz kişilik bir Temsil Heyeti oluşturuldu. Bu Temsil Heyeti bir hükûmet gibi görev yapacaktır. (Temsil Heyeti'nin görevi TBMM'nin açılmasına kadar devam edecektir.)
Erzurum Kongresi'nin bir önemi de Batı Anadolu'da Yunan kuvvetlerine karşı mücadele eden Kuvâ-yi Milliye üzerinde büyük moral etkisi yapmış olmasıdır.
Erzurum Kongresi, Mustafa Kemal'in sivil olarak görev aldığı ilk yerdir. Bölgesel bir kongredir.
Kongre binası
Kongre, 1881 yılında Mıgırdıç Sanasaryan tarafından kurulan ve 1912'de Ermeni olaylarından sonra kapatılan Sanasaryan Koleji'nin binasında gerçekleştirildi.[5] Kolej, bir eğitim kurumu olmanın yanı sıra bölgedeki önemli bir Ermeni kültür merkeziydi.[6][7] Kolej binası, I. Dünya Savaşı sırasında askerî hastane olmuş; işgal yıllarında Ruslar ve Ermeniler tarafından kullanılmış ve 1918'de devlet tarafından satın alınıp Mekteb-i Sultani binası yapılmıştı.[8]
Bağımsız 40'tan fazla odası bulunun bina, 2011-2013'te onarım gördü. Bir bölümü Erzurum Resim Heykel Müzesi, ikinci katındaki Kongre'nin gerçekleştiği salon ve iki oda, Kongre ve Milli Mücadele Müzesi olarak ziyarete açılmıştır.[9]
