Aratos

Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Şubat 2020)

Aratos (d. MÖ 315 Soli - ö. MÖ 240 Makedonya, Pella), Antik Çağ'da yaşamış stoacı filozof, şair, matematikçi ve astronom.

İlk eğitimini Tarsus'ta tamamlamış Aratos,daha sonra yirmili yaşlarında matematik ve astronomi öğrenimi yapmak için Atina’ya gitti, bu arada Stoacı filozof Zenon’dan felsefe okudu.

İsimsiz Yunan yazarların Aratus'un hayatına dair birkaç anlatımı vardır ve Suda ve Eudocia da ondan bahseder. Bunlardan, Kilikya'da Soli'nin yerlisi olduğu anlaşılıyor (bir otorite Tarsus diyor olsa da). Efes'te Menekrates ve Cos'ta Filitas ile çalıştığı bilinmektedir. Peripatetik filozof Praxiphanes'in öğrencisi olarak Atina'da Stoacı filozof Zeno'nun yanı sıra Eretrian okulunun kurucusu Cyrene'li Callimachus ve Menedemus ile tanıştı. Athenodoros'un oğluydu ve ayrıca bu isimde bir erkek kardeşi vardı.

MÖ 276 civarında Aratus, 277'de Galyalılara karşı kazandığı zafer ayet olarak belirlenen Makedon kralı II. Antigonus Gonatas'ın mahkemesine davet edildi. Burada en ünlü şiiri Phenomena'yı yazdı. Daha sonra Suriye'deki I. Antiokhos Soter mahkemesinde biraz zaman geçirdi, ancak daha sonra Makedonya'daki Pella'ya döndü ve burada 240/239'dan bir süre önce öldü.Başlıca uğraşları tıp (mesleği olduğu da söylenir), dilbilgisi ve felsefeydi.

Şair Kallimakhos’la yakın dostluk kuran Aratos, Makedonya hükümdarı Antigonas Gonatas'ın ve Suriye kralı Antiokhos Soter’in yanında da bulunmuştur. Şairin ilk iki yapıtı olan uzun destanlar günümüze ulaşmamıştır. Buna karşılık, Antigonos’un isteği üzerine kaleme aldığı Phainomena (Gök Olayları) adlı öğretici uzun şiiri eksiksiz olarak elde bulunmaktadır. Bu şiir, Aratos’un gökbilim ve astronomi bilgilerini edebi bir biçimde aktardığı bir yapıt olup, yunan astronomisi ve doğa olaylarını açıklayan ilk kapsamlı şiirsel eserlerden biridir. Şair, bu yapıtı, Stoa felsefesinin ilkelerini göz önünde tutarak yazmış ve gök olaylarının Tanrıların düzenine olan bağımlılığını vurgulamıştır. "Phainomena" şiirinde gökyüzündeki takımyıldızlar, gezegenler ve hava olaylarının açıklamaları yer almaktadır. Özgün açıklamaları ve üslubuyla öne çıkan yapıt, çeşitli dillere çevrilmiş ve uzun süre etkisini yitirmemiştir.^[1][2]

Phenomena,astronomik bir temaya sahip didaktik şiir türleri arasında olup en etkili ve ünlü Helenistik üründür. Bu türün ilk yazarı olarak kabul edilen Hesiodos tarafından başlatıldı, ancak bu örnek antik edebiyat dünyasına yayıldı. Örneğin Latin alanında, Virgil'in Geórgicas şiiri bu kez tarımsal bir tema üzerine aynı edebi yola düştüğü unutulmamalıdır.

Zaten Aristoteles didaktik şiiri (tıbbi veya fiziksel temalı) gerçek destandan ayırmak için birkaç satır ayırıyor, ancak her iki tür de aynı ölçüyle, altı ölçüyle ifade edilir, çünkü didaktik şiir temel bilgiyi, örneğin inançları, kültürü yeniden doğrulamaya çalışır. Hepsi kolay bir dille söylemeyi amaçlar.

Lucretius'un De rerum natura'sında olduğu gibi, Aratos'un gökyüzü hakkındaki bilgili şiirinde dini bir duygu ve stoacı bir felsefi dünya görüşü bulunurken, imgelerinde çok renkli ve rafine bir mitoloji görüntülerinde parıldamaktadır. Bilgelikle yüklü ve diğer yandan sağlam bir astronomik bilgiyle desteklenen İskenderiye şiirinin zamanında moda olan muhteşem ve pitoresk bir örneğidir.

Fenomenler zamanının Yunan dünyasında çok etkiliydi ve okunuyordu; Arato de Solos'un yüksek gök kubbeyi ve takımyıldızlarını homerik rezonansların harika ayetlerinde tanımladığı binden fazla heksametre (tam olarak 1114 ayet) içeriyor. Çalışmaları iki bölüme ayrılabilir; İlki, takımyıldızların tanımlarının ve konumlarının yanı sıra mitolojik kökenleri veya felaketlerinin bir kataloğunun bulunduğu ve Ay ile Güneş'in esas olarak stoacılık tercihinin hissedildiği erkekler üzerindeki etkisinin olduğu yer. İkinci bölümde gökyüzünü gözlemleyerek meteorolojik havayı tahmin etme uygulamalarını anlatıyor.

Arkaik ve homerik şiirsel kelime dağarcığına sahip bir şiirdir, ancak aynı zamanda zamanının ve kozmik vizyonunun ifadelerini tanıtarak bu kadar uzun bir geleneğin o destansı dili içinde yenilik yapar. Tarzı basittir, böylece sürekli kullandığı tekrarlar ve tekerlemeler sayesinde elde ettiği hatırlanması kolaydır.

Aratos esas olarak Hesiodos'u takip eder: çoğunlukla Cniduslu Eudoxus'un yazılarına dayanmasına rağmen, astronomi açısından rol modelidir. Daha sonra en çok çalışılan eserlerden biriydi ve hatta birçok kez Latince'ye çevrildi, bu nedenle Virgil, Manilius, Hyginus gibi Latin şairler tarafından iyi biliniyordu ve değiştirildi. Ovid, “Cum sole et luna semper Aratus erit” adlı şiirlerinden birinde bile bundan bahseder.

Eserin yapısı ikili değil; Aynı eserin parçaları olarak birleşmiş iki farklı şiirdir bunlar. Yani aynı eserin parçaları olarak birleşmiş iki farklı şiirdir. Φαινόμενα / Phaenomena ("Görünüşler") olarak adlandırılan ilki 732 altıgenden oluşur; ikincisi, διοσημεΑα / Diosemeia, 422'nin "Tahminleri". Fenomenler ise yaklaşık bir yüzyıl önce Cniduslu Eudoxus'un yazdığı Phaenomena ve Enoptron (Ννοπτρον, "Ayna", muhtemelen göklerin tanımlayıcı bir görüntüsü) adlı iki düzyazı eseri üzerine kurulmuştur. Aratos'un biyografileri bize Antigonus'un onları açıklama arzusunun Aratos Phenomenasına yol açtığını söylüyor ve görünüşe göre Hipparchus'un, Eudoxus'un eserlerinden koruduğu parçalardan, Aratos'un aslında her iki eserin, özellikle de birincisinin parçalarını yakından taklit ederek kendini yorumlamakla sınırladığını göstermektedir.

Phaenomena'nın amacı, takımyıldızlara ve bunların ortoları veya kalkışları, gün batımları veya batımları için kurallara bir giriş sunmaktır; ve ayrıca Samanyolu'nun sayıldığı kürelerin çevreleri hakkında. Ekliptiğin kuzeyindeki takımyıldızların konumları, Kuzey Kutbu'nu çevreleyen ana gruplara (Büyük Ayı, Küçük Ayı, Draco ve Cepheus) atıfta bulunularak tanımlanırken, Orion Güneyliler için bir başlangıç noktası görevi görür. Dünyanın hareketsizliği ve gökyüzünün sabit bir eksen etrafında dönmesi korunur; Güneş'in Zodyaktaki yolu tarif edilir; ancak gezegenler, dönemlerini tanımlama girişiminde bulunmadan basitçe düzgün bir harekete sahip bedenler olarak sunulur; Ay'ın yörüngesi hakkında da hiçbir şey söylenmez. Şiirin açılışı, her şeyin Zeus'a bağlı olduğunu belirtir.

Aratus’un, Meton Döngüsü üzerine yaptığı açıklamalar da bilimsel anlamda önemli bir katkıdır. Meton Döngüsü, Güneş ve Ay’ın belirli bir dönemdeki konumlarının, yaklaşık 19 yıllık bir sürede tekrar aynı konumlara gelmesi üzerine yapılan astronomik bir hesaplamadır. Bu döngü, Aratus tarafından da kabul edilmiştir ve zamanın ölçülmesinde kullanılmıştır. Aratos, gökyüzünü gözlemlemiş ve bu gözlemlerle evrenin düzeni hakkında teoriler geliştirmiştir. Bunlar arasında: Aratos, gezegenlerin hareketlerini ve yıldızların düzenini sistematik olarak incelemiş,bunları doğrudan gözlemlerine dayandırarak açıklamıştır. "Phainomena"da bu hareketleri detaylandırmıştır.

Açıklamalardaki kesinlik eksikliğinden dolayı Aratos'un ne matematikçi ne de gözlemci olduğu ya da her halükarda bu çalışmada bilimsel kesinliği amaçlamadığı anlaşılmaktadır. Yalnızca belirli yıldız gruplarının konfigürasyonlarını yanlış temsil etmekle kalmaz, aynı zamanda izleyicinin sahip olduğu varsayılan enlemle tutarsız olan bazı fenomenleri ve herhangi bir zamanda var olamayan diğerlerini tanımlar. Bu hatalar kısmen Eudoxus'un kendisinden ve kısmen Aratos'un kendisine sağlanan malzemeleri kullanma biçiminden kaynaklanmaktadır. Bu, yaklaşık bir yüzyıl sonra Hipparchus tarafından fark edilmedi, çünkü o bir astronom ve bilimsel gözlemciydi ve bize kendi gözlemleri ile açıklamaları arasında fark ettiği tutarsızlıklar eşliğinde Eudoxus ve Aratos Fenomenleri hakkında bir yorum bıraktı.

Aratos’un zamanında,“M.Ö. 3. yüzyıl insanları artık tanrılara karşı eski güçlü inançlarını yitirmişler ve daha çok felsefeye yönelmişlerdi. İskenderiyeli şairlerden birçoğu felsefe eğitimi almıştı. Üstelik bu dönem filozofları ya şairdi ya da hiç değilse nazım sanatında ustaydı. Örneğin Aratos'un Phainomena'sı tamamen Stoik bir ruhla doludur. Bilimsel çalışmaların büyük ivme kazandığı bu dönemin belirleyici çizgisi olan derin bilgi veya bilimsel araştırma doğal olarak şiir üzerinde de etkili olmuştur. Böylece, öğretici şiirde bir Rönesans gerçekleşmiştir. Astronomi'ye ilişkin iki kitaptan oluşan Phainomena’nın yazarı Aratos bu girişimi başlatan kişiydi.

Aratos, gökyüzüne dair gözlemlerinin yanında, meteorolojik olaylar (örneğin, hava durumu) hakkında da bazı teoriler geliştirmiştir. Phaenomena'da bu tür olayları astronomiyle ilişkilendirmiş ve gökyüzündeki belirli durumların yeryüzündeki hava koşullarını nasıl etkileyebileceğine dair bazı gözlemler yapmıştır. Aratos'a göre, bazı yıldızlar ve gezegenler, hava olaylarının habercisi olabilir. Bu tür gözlemler, o dönemde hava tahminleri ve tarımsal takvimler için kullanılıyordu.

Aratos, göksel gözlemleri açıklarken geometrik bir kavram olarak eşkenar altıgeni kullanır. Geometri bağlamında, eşkenar altıgen, altı eşit kenara sahip bir çokgendir. Bu altıgen bir çembere çizildiğinde, her bir kenar çemberin çevresinin altıda birini, yani 60 dereceyi keser. Bunun matematiksel temeli, çemberin 360 derece olmasından kaynaklanır; 360 dereceyi altıya böldüğümüzde her kenarın 60 dereceye denk geldiği görülür. Ayrıca, eşkenar altıgenin her bir kenarı, çemberin yarıçapına eşittir, yani altıgenin kenar uzunluğu çemberin yarıçapına paraleldir.

Aratos'un bu geometrik kavramı kullanma amacı, gökyüzündeki gözlemleri anlamak için bir model sunmaktır. Özellikle, insan gözünün aynı anda 60 derecelik bir alanı, yani zodyak takımyıldızlarının iki parçasını görebileceği fikrini öne sürer. Bu bağlamda, Aratos göksel küreyi, her biri 60 derecelik açıları kapsayan parçalara ayırarak açıklar. Bu yaklaşım, gökyüzündeki takımyıldızların ve zodyak işaretlerinin düzenini anlamak için bir yapı sunar. Sonuç olarak, Aratos’un bu geometrik bakış açısı, hem astronomik hem de matematiksel bir çerçeve sağlayarak, gök bilimsel gözlemleri sistematik bir biçimde düzenler.

Aratos'un yaşamıyla ilgili bilgileri Suda'nın yanı sıra dört Vita'ya (Yaşam Öyküsü) adlı eserine borçluyuz. Efes’te ve Atina’da öğrenim görmüş, Efesli gramerci Menekrates'in, Phlislu Timon'un, Eretrialı Menedemos'un, Peripatoscu Praksiphanes'in ve Stoacılığın kurucusu Zenon’un öğrencisi olmuştur” (Çelgin, 154-156)

Filozof, şair, bilgin (matematikçi) olan Aratos konusunu Knidos'lu ünlü matematikçi Eudoksos'un düz yazı şeklindeki, aynı adı taşıyan eserinden aldığı Phainomia'nın da zamanının astronomi alanındaki tüm bilgilerini aktarmıştır. Yapıtı Heksametron veznindedir ve bin dizeden biraz daha fazladır. İlk kitapta dönemin astronomi bilgileri anlatılır.

Aratos'un kozmik şiiri Aratos, yapıtının başlangıcında o zaman geçerli olan doktrinlerden etkilenmiştir. İlk dizeleri Stoacı Kleanthes'i hatırlatmakta ve tek tanrıcı bir doktrinin ana çizgilerini yansıtmaktadır. Aratos'un bir ozan olarak en başarılı olduğu ve kendisine mal ettiği kısım budur. Bu mısralarda dünyadaki bütün olayların Tanrı Zeus’tan kaynaklandığı ifade edilir. İnsanlara yardım eden, her yerde görünen, zamanın tüm işaretlerini her yerde ortaya koyan Zeus'tur.

Aratos'un, kendi içinde resmi nitelikte büyük gösterişlere yer vermeyen bir konuyu üstün bir uzmanlıkla süsleme yeteneğini göstermeye daha da gayret etmektedir.Bunlar şiirin gelecek kuşaklar arasındaki muazzam başarısının ardındaki özelliklerdi. Aslında Zeus'un Cleanthes'in Zeus'a yazdığı ilahiden yola çıkarak evrenin yaşamsal gücüne benzetildiği proem, Lucretius'un De rerum natura'sının projesine ve hatta daha da fazlası yeniden işlenip yankılanan Prognoseis'e ilham kaynağı olmuştur. Virgil'in Georgics kitabının I. kitabının finalinde ; De re rustika yazılarının yazarları bile prognostik bölümle ilgili olarak Aratos'u öncüleri olarak görüyorlardı.Şiirin tamamı veya bir kısmı öyle bir üne kavuşacaktı ki, Cicero , Germen prensi Julius Caesar , Postumius Rufius Festus Avienius ve diğer önemsiz yazarlar tarafından Latince'ye çevrildi.

Aratos’un "Phainomena" eseri, klasik Yunan astronomisinin temel bilgilerini içerir. Aratos, gökyüzündeki yıldızlar ve takımyıldızlar arasındaki ilişkileri tartışır ve bu ilişkilerin denizcilik, tarım ve diğer alanlar için nasıl pratik faydalar sağladığını belirtir. Aratos’un astronomik teorileri şu unsurları içerir:

Takımyıldızlar ve Zodyak: Aratos, gökyüzündeki 12 Zodyak burcunu ve diğer önemli takımyıldızları tanımlar. Bu takımyıldızların her biri, yılın belirli zamanlarında gökyüzünde görülebilir. Bu bilgiyi, dönemin denizcileri ve tarımcıları kullanırdı.

3. Aratos’un Bilimsel ve Edebi Yönleri Aratos’un bilime katkıları sadece astronomi ile sınırlı kalmaz. Edebiyat açısından da önemli bir figürdür çünkü bilimsel bilgileri şiirsel bir dilde sunma çabası, dönemin diğer bilim insanları için bir ilham kaynağı olmuştur. Aratos’un "Phainomena" eseri, şairane bir dil kullanılarak bilimsel bilgilerin halk arasında daha kolay anlaşılmasını sağlamak amacıyla yazılmıştır.

Şiirsel ve Didaktik Tarz: Aratos, karmaşık astronomik ve meteorolojik bilgileri şiirsel bir anlatım tarzı ile aktarır. Bu, bilimsel metinlerin sadece bilim insanları için değil, aynı zamanda geniş halk kitleleri için de anlaşılabilir olmasına olanak tanımıştır.

Alıntılar ve parçalar arasında, İskenderiyeli Theon, Aşil Tatius ve İznikli Hipparchus'un yorumları kalan yaklaşık 37 yorum bilinmektedir . 9. yüzyılda Halife El-Ma'mūn tarafından Arapça bir tercüme yaptırıldı .

“Zeus ile başlayalım. Biz ölümlüler hep anarız onun adını. Sokaklar onunla dolu, Çarşı, pazar, denizler ve limanlar. Her zaman her yerde, onsuz yapamıyoruz. Onun evladıyız hepimiz. O da, sevgi duyuyor insanlara, muştular veriyor onlara. Herkesi uyandırıyor kalksınlar, ekmek parası kazansınlar diye. Sığırtmaçlar gösteriyor en iyi otlakları inekler, koyunlar için. Ağaç dikmeğe, tohum ekmeğe elverişli mevsimi bildiren de o. Gökte yıldızları o yönetiyor, iklimleri o yönlendiriyor. İnsanlara bereketli ürünler vermek için. Her işin dualarla başlayıp bitmesi ondan. Varol babamız, mucizemiz, bizi kutlu ve mutlu kılan. Varolun öteki tanrılar; varolun, ilham perileri, Benim şarkılarımı güçlü kılın tüm iyiliklerinizle. Yıldızlarla konuşturun beni: dualarımızı size sunuyorum.”

Zeus'un bütün dünyaya egemen, düzenleyici ve yaratıcı bir ilke olarak gösterildiği bu girişten sonra hemen gökyüzüyle ilgili konular gelir.” (Çelgin,155) Aratos’un altılı ölçüyle yazılmış olan didaktik şiiri Phainomia, kısa sürede tutulur ve üzerine birçok yorum yapılır. “Phainomia, biçim olarak İskenderiye okuluna bağlıdır ama Aratos’un Stoacı yanı da şiire güçlü bir ciddiyet katar. Şiir Romalılar arasında büyük ilgi görmüştür. Cicero, Caesar Germanicus ve Avienus’un çevirilerinden bazı parçaları günümüze ulaşmıştır. Zeus'a seslenen açılış duasından bir dize, Pavlus tarafından alıntı olarak kullanıldığından (Resullerin İşleri 17:28) ün kazanmıştır.” (Anabritannica c. 2, s.241) Ayrıca Aratos'un “Gök Olayları” şiirinin dilimize çevrilmiş bir bölümü de, şu şekildedir;

-Denizciler için rehber yıldızlar-

Gökyüzünde belli bir amacı olmadan dolaşan bir takım yıldızlar, her zaman birlikte, daima beraber. Her nasılsa eksen hiç değişmez, Gökyüzündeki rüzgar ve dünyanın Merkezindeki denge muntazamdır. Bu eksenin her iki ucunda bir kutuptur. Onlardan birini göremeyiz fakat Kuzeyde yüksekte olan diğeri, İki ayı vagon gibi birbiri ardına yürür. Derin okyanuslardaki Egeli yelkenliler, Onlardan birinin ışığına sığınırlar. Onun diğer adı zirvedir. Fenikelilerin dümeniyle arkadaştır. Zirve, gece olduğu zaman, net ve belirgin bir biçimde parlar, onu bulmak kolaydır. Diğeri daha küçük olandır fakat, denizciler için en iyisidir. Onların yolculuklarında Sidon'un gemilerine, Daha küçük bir yörüngede kılavuzluk eder. Aratos, takımyıldızlarını da bilir. Uzun zaman önce onların hem şekillerini hem de isimlerini bulan adamdır. **

• Aratos'un “Gök Olayları” (Phainomena) adlı yapıtından. Bu şiirin diğer adı ise “Aratos’un Gökteki Gösterisi”dir. Ayrıca, Aratos’un bu şiirinin başlığı tarafımızdan eklenerek, Aratos dergisinin Kasım-Aralık 2004’te 6. sayıda yayınlanmıştır.
• Brown Robert, “Phainomena Or Heavenly Dısplay Of Aratos”, Longmans, Green And Co. 1885-London,

Tarsus'ta 2004 yılından beri Aratos adına bir felsefe dergisi yayınlanmakta ve kültür sanat etkinlikleri düzenlenmektedir.

• User, Super. "Gökbilim Yazılarım". www.ethemderman.com. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020.
• ^ "CUMHURİYET VE ARATOS". tarsusekspres.com.tr. 30 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020.
• The Phenomena and Diosemeia of Aratus

• Cumhuriyet ve Aratos 29 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Antik Çağ'da Tarsuslu Filozoflar, Uğur Pişmanlık, Arkeoloji ve Sanat Yayınları (Mozaik Serisi), 2009, İstanbul
• Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası, (Çev. Prof. Adnan Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları 1987 İstanbul.
• Sosyalist Kültür Ansiklopedisi, Cilt 1, May Yayınları, 1979,İstanbul.
• 1447b, Poética
• Cemil Sena, Filozoflar Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi 1974, İstanbul
• Hançerlioğlu Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, Cilt 2, Remzi Kitabevi, 1985 İstanbul.
• Laertios Diogenes, Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, Yapı Kredi Yayınları, Birinci baskı 2003, İstanbul.
• Hançerlioğlu Orhan, Felsefe Sözlüğü, Remzi Kitabevi, 1987 İstanbul.
• Timuçin, Afşar, Düşünce Tarihi, İnsancıl Yayınları, İkinci Baskı, 1992, İstanbul.
• Brown Robert, Phainomena Or Heavenly Display Of Aratos, Longmans, Green And Co. 1885-London
• Ulansey, David; Mithras Gizlerinin Kökeni, Arkeoloji ve Sanat Yayınları (Çev.Hüsnü. Ovacık), 1998 İstanbul
• Çelgin Güler, Örneklerle Helenistik Çağ Şiiri, Remzi Kitabevi, 1. Basım, 1993, İstanbul.
• A. Saltini, Storia delle scienze agrarie, Milano 1985, vol. I, p. 387.
• A. Rostagni, ARATO di Soli, in Enciclopedia Italiana, vol. 2, Roma, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1929. Modifica su Wikidata Quintiliano X 1, 55, è meno entusiastico: "il soggetto scelto da Arato è senza vita e monotono, né permette pathos, descrizione di caratteri e discorsi eloquenti".

1. ^ User, Super. "Gökbilim Yazılarım". www.ethemderman.com. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020. 
2. ^ "CUMHURİYET VE ARATOS". tarsusekspres.com.tr. 30 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020.