|
Yoʻldosh Oxunboboyev
Yoʻldosh Oxunboboyev (1885, Margʻilon yaqinidagi Joʻybozor qishlogʻi — 1943.28.2, Toshkent) — davlat va jamoat arbobi. Margʻilondagi paxta tozalash zavodida ishchi (1901—04), Oʻzganda batraklik qilgan (1904—14). 1916-yilgi xalq qoʻzgʻoloni qatnashchisi. 1917-yil Oktyabr toʻntarishidan keyin Margʻilon atrofida tashkil qilingan dastlabki qishloq shoʻrosi, Margʻilon uyezdidagi „Qoʻshchi“ ittifoqi raisi (1919—21). Oʻzbekiston SSR MIK raisi (1925— 38), Oʻzbekiston SSR Oliy Soveti Prezidiumi raisi (1938—43)[1][2]. YoshligiYoʻldosh Oxunboboyev Margʻilon shahri yaqinida Rossiya Turkistonidagi Juybozor qishlogʻida tugʻilgan. U kambag‘al dehqon oilasida tug‘ilgan va to‘qqiz yoshidan boshlab yirik yer egasining qo‘liga fermer bo‘lib ishlay boshlagan[3]. 1901-yilda otasi vafotidan soʻng Margʻilondagi paxta tozalash zavodida ishlay boshlaydi. Oradan ko‘p o‘tmay, 1904-yilda O‘zganga jo‘nab ketdi va 1914-yilgacha u yerda mardikor va hunarmand bo‘lib ishladi, ahvoli tufayli yetarlicha taʼlim ololmadi, savodsiz, rus tilini yaxshi bilmas edi[4]. 1914-yilda Oxunboboyev Marg‘ilonga qaytib, bu yerdagi rus va monarxiyaga qarshi harakatlarga qo‘shildi. Keyinchalik 1916 yilgi Oʻrta Osiyo qoʻzgʻolonida qatnashgan . Natijada, u chor maxfiy politsiyasi boʻlgan Oxrana tomonidan hibsga olindi va ikki oyga qamaldi. U Fevral inqilobi tarafdori edi, lekin keyinchalik Oktyabr inqilobini qoʻllab-quvvatladi va bolsheviklar tarafdori boʻldi[5]. Turkiston Muxtor Sovet Sotsialistik Respublikasi tuzilganidan keyin Qoʻshchi dehqonlar ittifoqi Margʻilon boʻlimiga rais etib tayinlanadi. Siyosiy faoliyatiOxunboboyev rasman 1921-yil may oyida Kommunistik partiyaga aʼzo boʻldi[6]. U istiqlolchilik harakati va uning tarafdorlariga qarshi faol kurash olib bordi, harakat tarafdorlarini „xalq va vatan xoinlari“ deb ataydi. Yoʻldosh Oxunboboyev Sovet Ittifoqidagi Milliy delimitatsiyada qatnashib, Oʻzbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasining asoschilaridan biriga aylandi. 1925-yil fevral oyida Oʻzbekiston Kompartiyasining I taʼsis qurultoyiga delegat boʻldi. Bu qurultoyda Oxunboboyev Oʻzbekiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti aʼzosi va Oʻzbekiston Kompartiyasi MK Siyosiy byurosi aʼzosi etib saylandi[7]. Buning ustiga, u Oʻzbekiston SSR Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi Prezidiumi raisi etib saylanib, Oʻzbekiston SSRning amalda davlat rahbari boʻldi. U 1938-yil 19-iyulgacha O‘zbekiston SSR Markaziy Ijroiya Qo‘mitasi tugatilib, uning o‘rniga O‘zbekiston SSR Oliy Kengashi tashkil etilgunga qadar O‘zbekiston SSR Markaziy Ijroiya Qo‘mitasi Prezidiumining raisi bo‘lib ishladi[8]. 1938-yil 21-iyulda Oʻzbekiston SSR Oliy Kengashi Prezidiumining birinchi raisi boʻlib, qisman oʻzini va Usmon Yusupovni Oʻzbekiston SSR rahbari lavozimini egalladi. U 1943-yil vafotigacha O‘zbekiston SSR Oliy Soveti Prezidiumi Raisi lavozimida ishlagan. 1937-yildan to vafotigacha Sovet Ittifoqi Oliy Sovetining deputati ham bo‘lgan. Oxunboboyev Ikkinchi jahon urushida bevosita qatnashmagan boʻlsa-da, Oʻzbekiston SSRning butun mehnat kuchlarini urushda front ortidan qoʻllab-quvvatlashga safarbar etdi. Un, moy, gazlama, jun, metall va boshqa foydali buyumlar ortilgan minglab vagonlarni temir yo‘llar orqali frontga jo‘natdi. VafotiYoʻldosh Oxunboboyev 57 yoshida Toshkentda kutilmaganda olamdan oʻtdi[9]. U birinchi avlod oʻzbek kommunisti boʻlishiga qaramay, Buyuk tozalash davrida tirik va hech qanday zarar koʻrmasdan qolishga muvaffaq boʻldi. Oxunboboyevning oʻlimi sabablari bir necha marta muhokama qilingan, uning oʻlimi sabablarini tushuntiruvchi ishonchli manbalar haligacha mavjud emas. U Chigʻatoy qabristoniga dafn etilgan[10].
Manbalar
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
