Megadük (Yunanca: μέγας δούξ, Megas duks), geç Bizans İmparatorluğu dönemi hiyerarşisinin en yüksek pozisyonu, Bizans donanması komutanının ünvanı. Bazen bu ünvan yerine yarı Latinleştirilmiş megaduke ya da megaduks (Yunanca μεγαδούξ) ifadeleri de kullanılırdı.[1] Yunanca kelime δούξ, Latince terim dux kelimesinin helenleştirilmiş halidir, lider ya da komutan anlamına gelir.
Tarih ve görevleri
Bu makam başlangıçta I. Aleksios (1081-1118 arası hükümdar) tarafından ihmal edilmiş Bizans donanmasını reforme etmek ve çeşitli vilayetlerdeki küçük filoları megas doux yönetimi altında tek bir güç haline getirip canlandırmak için oluşturulmuştur.[1] İmparatorun kayınbiraderi İoannis Dukas bu göre gelmiş ilk kişi olarak kabul edilir, 1092 yılında bu ünvanı almıştır. Türk emiri Çaka Bey ile mücadele etmek ilk görevi olmuştur. 1085 Aralık tarihli bir dokümanı keşiş Niketas isimsiz bir megas doux emlağının yöneticisi olarak imzalamıştır.[2][3] yaklaşık 1086 yılında Manuil Vutumitis ve 1090 yılında Konstantinos Dalassenos'a verilen "Filonun "doux'u" (Grekçe: δούξ τοῦ στόλου) makamı benzer yetkiler ile belki de megas doux makamının habercisiydi.[1][4]
Sebastos, rhaiktor ve megadük Aleksios Katakourianos'un mührü, "Komnenoi doğumlu". Sadece mühründen bilinmektedir.
İlk bilinen megas doux İoannis Dukas hem denizde hem de karada 1092-93 yıllarında Ege denizinde ve Girit ve Kıbrıs adalarında ve 1097 yılında Batı Anadolu'da Bizans otoritesinin tekrar tesis etmek için görevlendirildi.[5][6][7] O zamandan sonra, megas doux, filo için insan gücü ve kaynakları sağlayan Hellas, Mora ve Girit eyaletlerinin genel kontrolünü de aldı.[8] Ancak, megas doux İmparatorluğun üst düzey yetkililerinden biri olduğu ve çoğunlukla merkezi hükûmet ve çeşitli askeri seferler ile ilgilendiği için, bu eyaletlerin de factο yönetilmesi, eyalette bulunan praitōr veya çeşitli yerel liderlere aitti.[9] 12. yüzyılda, Kontostefanos ailesi megas doux görevine egemen oldu;[1] üyelerinden biri olan Andronikos Kontostefanos, birçok kara ve deniz zaferleri elde etmede yardımcı olduğu İmparator I. Manuil'in (1143–1180 arası hükümdar) en önemli subaylarından biri oldu.
Bizans filosunun Dördüncü Haçlı Seferi'nden sonra ortadan kaybolmasıyla, İznik İmparatorluğu'nda ünvan onursal olarak kalmıştır. VIII. Mihail (1259–1282 arası hükümdar), kıdemli ortak imparator olmadan önce IV. İoannis'in (1258–1261 arası hükümdar) naibi olduğunda bu ünvanı kabul etmiştir.[10] Aynı zamanda, Latin İmparatorluğu tarafından da kullanılmıştır, yaklaşık 1207 yılında, Latin imparatoru Limni adasını ödüllendirmiş ve miras ile geçecek şekilde megas doux ünvanını Venedikli (ya da muhtemelen Yunan ve Venedik karışımı) Filocalo Navigajoso'ya ("imperiali privilegio Imperii Megaducha est effectus") vermiştir.[1][11] Ünvan ve yönetim, unun soyundan gelenler 1278'de Bizanslılar tarafından Limni'den çıkartılana kadar miras kalmıştır.
1261 yılında Konstantinopolis'in geri alınmasından sonra ünvan donanmanın başkomutanı olan eski haline getirilmiştir ve imparatorluğun kalanı için prōtovestiarios ile prōtostratōr arasında yüksek bir derece olarak kalmıştır.[1][12] Bunun yanında bazen imparatorluk hizmetinde bulunan yabancılara da bahşedilmiştir, bunlara arasında en bilinenleri birçok Ege adasının VIII. Mihail adına alan İtalyan Licario,[13] ve Katalan Bölüğü'nün başı Roger de Flor'dur.[1] 14. yüzyıl ortası Pseudo-Kodinos'un Bizans makamları'nda megas doux nişanları, altın-kırmızı bir skiadion şapka olarak klapoton tarzı, peçe olmadan nakışlar ile dekore edilmiştir. Alternatif olarak, kubbeli bir skaranikon şapka, yine kırmızı ve altın olarak giyilip, altın telle süslenerek, önde imparatorun bir portresi, bir diğer portresi de arkaya koyulmuş olabilir. Megas doux ayrıca zengin bir ipek tunik, kabbadion giyer ve kumaşı “kullanımda olanlardan” seçebilirdi. Makam personeli (dikanikion), gümüş örgü ile sınırlanmış, altınla oyulmuş düğüm ve topuzlara sahipti.[14] Pseudo-Kodinos ayrıca, diğer savaş gemilerinde “olağan imparatorluk bayrağı” dalgalanırken, megas doux amiral gemisinde, at üzerindeki imparatorun bulunduğu bayrak dalgalanırdı.[15] Onun alt görevlileri, Megas drungarios tu stolu, amēralios, prōtokomēs, kıdemsiz droungarioi ve kıdemsiz komētes idi.[15]
1346 yılında Çar Stefan Dušan tarafından kurulan Sırp İmparatorluğu, aralarında herhangi bir donanma çağrışımı olmasa da, "büyük voyvoda" (veliki vojvoda) haline gelen megas doux ile beraber çeşitli Bizans başlıklarını kullandılar. Makamın sahipleri arasında Jovan Uglješa[16] ve Jovan Oliver gibi üst düzey soylular vardı.[17]
Geleceğin VIII. Mihail'i olacaktır, Georgios Muzalon'un öldürülmesinden sonra bu göreve gelmiştir sonra Despotluğa yükselmiş, nihayetinde imparator olmuştur.
Bizans İç Savaşı sırasında genç III. Andronikos'un baş destekçilerinden biri, yaşlı II. Andronikos'a dönmüş, megas doux yapılarak ödüllendirilmiş. Kendisine komplo kurunca hapsedilmiştir
İoannis Kantakuzinos'un himayesinde bir destekçisidir, Apokaukos bu görevde Bizans İç Savaşı (1341-1347) başlangıcından V. İoannis hükümdarlığında Kantakuzinos karşıtları tarafından öldürülünceye kadar kalmıştır
Notaras, hem VIII. İoannis'e hem de XI. Konstantinos'a baş bakan olarak hizmet etmiştir ve İstanbul'un Fethinden sonra Osmanlılar tarafından idam edilmiştir.
Ünlü 1490 ValensiyacaepikromansTirant lo Blanch'ta, Bretonya'dan gelen yiğit şövalye Beyaz Tirant, Konstantinopolis'e gider ve bir Bizanslı megas doux olur. Bu hikâyenin, gerçek tarihte hiçbir temeli yoktur; ancak, yukarıda belirtilen, yabancılara tanınan makamın durumlarını yansıtıyor olabilir.
Guilland, Rodolphe (1967). "Le Drongaire de la flotte, le Grand drongaire de la flotte, le Duc de la flotte, le Mégaduc". Recherches sur les institutions byzantines [Bizans Kurumları Üzerine Çalışmalar]. Berliner byzantinische Arbeiten 35 (Fransızca). I. Berlin ve Amsterdam: Akademie-Verlag & Adolf M. Hakkert. ss. 535-562. OCLC878894516.
Polemis, Demetrios I. (1968). The Doukai: A Contribution to Byzantine Prosopography. Londra.
Savvides, Alexis (1990). "Η γενουατική κατάληψη της Ρόδου το 1248-1250 μ.Χ.". Παρνασσός (Yunanca). Cilt 32. ss. 183-199.
Skoulatos, Basile (1980). Les personnages byzantins de l'Alexiade: Analyse prosopographique et synthèse [Aleksiad'ın Bizans Kişilikleri: Prosopografik Analiz ve Sentez] (Fransızca). Louvain-la-Neuve and Louvain: Bureau du Recueil Collège Érasme and Éditions Nauwelaerts. OCLC8468871.
Trapp, Erich; Beyer, Hans-Veit; Walther, Rainer; Sturm-Schnabl, Katja; Kislinger, Ewald; Leontiadis, Ioannis; Kaplaneres, Sokrates (1976–1996). Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit (Almanca). Viyana: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN3-7001-3003-1.
