Gelinlik

Gelinlik, gelin tarafından düğün ya da nikâh esnasında giyilen özel giysi. Gelinliğin rengi, biçimi ve önemi gelin ve damadın dinine ya da kültürüne göre değişiklik gösterir. Genellikle beyaz ve kırık beyaz renginde olup üretiminde saten, dantel, tül gibi kumaşlar kullanılır.

Orta Çağ'da yapılan düğünler iki insan arasında yapılan birlikten daha fazlasını ifade ediyordu. Bu düğünler daha çok iki aile arasındaki bağı, bir iş ortaklığını ya da iki ülke arasındaki anlaşmayı temsil ediyordu. Birçok düğün, özellikle soylular ve yüksek sosyal sınıflar arasında, sevgi temelli olmaktan çok politik sebeplerle yapılıyordu. Gelinlerden, sadece kendi güzelliklerini sergilemeleri için değil, ailelerini de en iyi temsil edecek şekilde giyinmeleri beklenirdi. Üst sınıflardan olan gelinler, gelinliklerinde pahalı kumaşlar ve iddialı renkler kullanırdı. Böylece gelinlerin çarpıcı renkler, kat kat kürkler, kadife ve saten giymesine çok sık rastlanırdı. Daha düşük sosyal sınıflara mensup gelinler, ellerinden geldiği kadar bu şıklıkları taklit etmeye çalışırlardı.

Yüzyıllardır gelinler, kendi sosyal statülerine uygun olarak, daima modaya uygun olan ve pahalı malzemelerin kullanıldığı gelinlikler giymişlerdir. Sosyal sınıfı daha düşük olan gelinler de, kiliseye giderken giydikleri en güzel elbiselerini giyerlerdi. Gelinliğin üzerinde kullanılan pahalı süslemeler, gelinin ailesinin zenginliğini davetlilere gösteren bir araçtı. Günümüzde her bütçeye uygun gelinlik bulmak mümkün. Bazı gelenekler her çeşit renkte ve biçimde gelinliğin giyilmesini kabullenecek kadar gevşedi. Bugün gelinlikçilerde kadınların kendi zevklerine göre seçebileceği birçok gelinlik modeli mevcut. 21. yüzyılın başlarında, piyasadaki gelinliklerin yaklaşık %75'i kolsuz ve straplezdir.^[1][2] Diğer gelinler ise kolları, yüksek yakaları ve kapalı sırtları olan daha mütevazı modelleri tercih ediyor. Günümüz gelinliklerinin çoğu ya bağcıklı ya da fermuarlı sırtlara sahiptir. Gelinlikler de gelinlik türüne göre uzun veya kısa olabilir. Birçok Batılı tören elbisesi, Hristiyan ritüel kostümlerinden türetilmiştir. Bu yüzden cilt maruziyetini azaltmak gerekiyordu. Bu eğilime yanıt olarak kolsuz veya askısız elbiseler genellikle uzun beyaz eldivenler giyer.^[3]

Gelinlikler, genelde çağın modasına göre şekil değiştirir. Örneğin, 1920'lerde gelinlikler günün modasına uygun olarak, ön etekleri kısa, arkasında uzun kuyruğu bulunan ve kloş duvakla kullanılan modeldeydi. Gelinliği, çağın modasına uydurmak 1940'lara kadar devam etti. Daha sonra Victoria devrini andıran, uzun kabarık etekli gelinlikler popüler hale geldi. Her zaman gelinlik sektörüne hakim modalar değişse de, modern gelinlerin önemli çoğunluğu bu trendleri takip etmiyorlar. Bu trendler daha çok ikinci evliliklerde ya da geleneksel olmayan evlilik törenlerinde tercih ediliyor.

Osmanlı'da giyim kültürü, geniş bir coğrafyada ve farklı kültürlerin ve inançların senteziyle oluştu. Genç kızların süslü ve gösterişli giyinmesi ayıp sayıldığı için, genç kızlar genellikle sade ve göze çarpmayan renklerde giyinirlerdi. Sadece evli kadınlar süslü giyinebildiği için, gelinlik süslü giyinmeye atılan ilk adımdı. Bu gelenek, Cumhuriyetin ilk dönemlerine kadar sürdü. Batılılaşma hareketleri ve Şapka Devrimi ile genç kızların evlilik öncesi giyebildiği renkler ve kıyafetler değişse de, evlilik öncesi sadelik kuralı değişmedi.

Batı kültüründe olduğu gibi Osmanlı kültüründe de gelinliğin biçimi sosyal sınıfa göre değişiklik gösteriyordu. Saray hanedanının, kırsal kesimde ve şehirde yaşayanları benimsedikleri gelinlik biçimleri farklıydı. Saray hanedanlığında kullanılan renk kırmızıyken, halk kesiminde çeşitli renkler kullanılıyordu. İlk beyaz gelinlik, 1898'de Kemalettin Paşa ile evlenen II. Abdülhamid'in kızı Naime Sultandır. Beyaz gelinlik batılılaşma hareketleriyle birlikte Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde de popüler hale geldi. Günümüzde her modelde gelinlik Türkiye'de de kabul edilmektedir. Batıda moda haline gelen "vintage" tarzıyla birlikte eski gelinliklere olan rağbet artmıştır.

• Sebahat Gül, Türk-İslam Eserleri Müzesi Etnografya Seksiyon Şefi. Skylife Mayıs 2002