Güney Azerice

Güney Azerbaycanca, Güney Azerbaycan Türkçesi, Güney Azerice veya İran Azericesi (آذربایجان دیلی‎, Azərbaycan dili; آذربایجانجا‎, Azərbaycanca; تۆرکجه, Türkcə), Türk dillerinin Oğuz koluna bağlı, ağırlıklı olarak İran'ın Azerbaycan bölgesinde yaşayan İran Azerileri tarafından kullanılan bir değişke.^[3] Değişke, Azerice makrodilinin bir üyesi olarak ele alınır.^[4] İran'da konuşurları tarafından Türkçe olarak adlandırılır.

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde kullanılan ve standart Azericenin (Bakü ağzı) temel aldığı Kuzey Azerice ile Güney Azerice arasında çeşitli farklar mevcuttur. Güney Azerice için Tebriz'de konuşulan lehçe norm oluşturmaktadır.^[5] Azericenin kuzey ve güney lehçeleri arasındaki farklar dilbilgisel, sessel veya anlamsal olabilir. Ayrıca Güney Azerice, Fars-Arap alfabesini baz alan bir yazı ile yazılmaktadır.

Güney Azerice, "tükenme tehlikesi altında olmayan " grubunda sınıflandırılmıştır.^[6]

Glottolog'a göre Güney Azerice, Kuzey Azerice ile birlikte "Modern Azerî" (Modern Azeric) grubunda yer alır ve bu grup İran'da konuşulmuş ölü Salçukçayla Orta Oğuz dilleri içerisinde sınıflandırılır. Bu bağlamda Oğuz, dolayısıyla da Şaz Türkçesi ve Türkî dillerin içerisinde bulunur.^[6] Azerice ve ilgili değişkeleri Batı Oğuz dilleri altında sınıflandıran kaynaklar da mevcuttur.^[7]

Glottolog; Güney Azerice lehçelerini Afşar, Aynallu, Baharlı, Bayat, Dergez, Gelugah, Kars, Kerkük, Lütfabad, Mukaddem, Nafar, Pişagçi, Kaçar, Karagözlü, Şahseven, Sungur, Tebriz ve Zencan olarak belirtir.^[6]

Ethnologue'a göre dünyada toplam 16.913.280 Güney Azericesi konuşuru bulunmakta olup, bu bireylerin (2010 verilerine göre) yaklaşık 15,5 milyonu İran'da yaşamaktadır. Etnik açıdan İran Azeri nüfusu ise yaklaşık 19 milyon kişidir. Güney Azerileri Farsça da kullanmaktadır. Güney Azericenin İran'ın kuzeybatı bölgelerinde Ermeni ve Farslar tarafından ikinci dil olarak kullanımı da bildirilmiştir.^[4]

Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz.

Güney Azerice, Farsçadan ödünçleme son ekler de ihtiva eder. Bu son ekler arasında -baz (uğraş belirtici; örn. gumarbaz), ‑saz (yapıcı, tamir edici; örn. sahatsaz), ‑dar (sahipleştirici; örn. puldar) gibi örnekler yer alır. Ön ek olarak yerli ‑sIz ve ‑lI son ekleri ile aynı işlevde kullanılan ba‑ (ismi sıfatlaştırır; örn. baädäb) ve bi- (olumsuzluk eki; örn. bisavad) yapılarını da içerir.^[8]

Tebriz'de konuşulan Azerice ağzında 9 ünlü tespit edilmiştir. Bu ağızda Türkçedekine benzer bir ünlü uyumu vardır. Örneğin [diʃ-lær] (diş-ler) ve [ɑlmɑ-lɑr] (elma-lar) örneklerinde yer aldığı üzere Türkçeye paralel -ler/-lar çoğul ekleri kelime kökünde kalın veya ince ünlülerin bulunmasına göre şekil almaktadır. Buna karşın diğer Azeri ağızları ve Türkçede gözlemlenmeyen, açık hecelerde yuvarlak ünlü uyumunun var olmaması ve eklerin [e] sesine dönüşmesi Tebriz ağzında tespit edilmiştir. Örneğin normalde [ɑɣɯz] (ağız), [ɑɣz-ɯn] (ağzın) olarak çekimlenirken, bu değişkede [ɑɣɯz] (ağız), [ɑɣz-e] (ağze) olarak çekimlenmektedir.^[9]

Bir ünlü ve bir ünsüzden oluşan hecelerin silinmesi ve önce gelen ünlünün uzatılması Tebriz Azericesinin bir özelliğidir. Örneğin "Geliyorum" anlamına gelen [ɟ͡ʝæliɾæm] ifadesi bu ağızda [ɟ͡ʝæːɾæm]'e dönüşür. Türkiye Türkçesinde yer alan Halil isminin Tebriz muadili olan [xælil] kelimesi de [xæːl] olarak telaffuz edilir.^[9]

Güney Azericenin yazımı için belirlenmiş bir standart bulunmamakla birlikte, değişke genellikle basılı kaynaklarda Fars-Arap harfli bir yazı sistemi ile kullanılmaktadır. Buna karşın Latin harflerini esas alan İngiliz, Kuzey Azeri veya Türk alfabeleri bilgisayar merkezli iletişimde (örneğin mesajlaşmada) kullanılır.^[9]

Aşağıda, Ezop'un Kuzey Rüzgarı ile Güneş öyküsünün (Ezop Masalları PE 46) fonetik transkripsiyonu ve Arap harfli Azerice çevirisi verilmiştir.^[5]

Özgür Ansiklopedi Vikipedi'nin Güney Azerice (azb) sürümü