Anadolu mitolojisi

Anadolu din ve mitolojisi Hatti, Hitit, Luvi, Hurri, Asur, Urartu, Lidya, Frig gibi Anadolu'nun antik halklarının yanı sıra kısmen Ermeni, Türk ve Yunanların daha geç döneme ait inanç ve söylencelerinden oluşmaktadır. Çatalhöyük, tarımsal yerleşimden kent yerleşimine geçilen dünyanın en eski kenti kabul edilmektedir. Burada ana tanrıça heykellerinin yanında bulunan hayvan özellikle boğa sembolleri, ana tanrıça kültünün yanı sıra erkek verimlilik sembollerinin de kullanıldığı gök ve savaş tanrısının boğa formunda sembolize edildiğini düşündürmektedir^[1]

Hattiler MÖ 2500-2000/1700 yıllarında Anadolu'da yaşamış bir uygarlık olup Hatti dininin temelleri Taş devri'ne dek uzanmaktadır.^[2] Hatti inancında yeryüzü ana tanrıça olarak kişileştirilmiştir. Hatti pantheon bir boğa tarafından temsil edilen fırtına tanrısı Taru, bir leopar tarafından temsil edilen güneş tanrıçası Furušemu veya Wurunšemu ile diğer tanrıların yer almaktadır ki bunların çoğu Hititlerce ödünçlenmiştir.^[1] Telepinu ve ejderha İlluyanka gibi Hitit efsaneleri bile Hatti mirasısıdır.

Hurri kültürü Hititlerin dinî üzerinde önemli ölçüde etkili olmuştur. Kummanni de bulunan Kizzuwatna Hurri kült merkezi Hitit inançları içerisine sızmayı başarmıştır. Böylece Hitit ve Hurri dinleri birleşerek sinkretik bir din ortaya çıkmıştır. Sadece Hitiler değil Geç dönem Urartu krallığında da Hurri kökenli tanrıları saygı duyulmaktaydı. Hurri dinî farklı formlarda Eski Mısır ve güney Mezopotamya hariç, tüm Yakın Doğu dinlerini etkilemiştir.

Hurri panteonundaki önemli tanrılar şöyledir:

• Teşup, Teşup; Hava tanrısı.
• Hebat, Hepa; Teşup'un eli olan ana tanrıça. Hititler Güneş tanrıçası olarak kabul edilmiştir
• Sharruma veya Sarruma, Šarruma; Teşup ile Hebat'ın oğulları.
• Kumarbi; Teşup'un babası; Urkesh şehrinde yaşamaktaydı.
• Shaushka veya Shawushka, Šauska; doğurganlık, savaş ve şifa tanrıçası olup Asur tanrıçası İştar'ın karşılığıdır
• Shimegi, Šimegi; güneş tanrısı.
• Kushuh, Kušuh; Ay tanrısı.
• Nergal; Öteki dünya (yeraltı)tanrısı
• Ea; Babil kökenli olduğu sanılan deniz ve nehir tanrısı

Hitit mitolojisi, Mezopotamya kaynaklarından esinlenmiş olmakla beraber, Hatti ve Hurri etkisinde kalmıştır. Hititler, ele geçirdikleri bölgelerde tapınılan tanrı ve tanrıçalara gösterdikleri saygıdan ve onları da yerel ölçekte bile olsa tanımalarından dolayı "bin tanrılı halk" adını almıştır.^[3]

• Frigler de Hititler gibi çok tanrıcı olup en önemli tanrıçaları ise Kibele'dir. Başlıca Frig tanrıları şunlardır;
• Kibele: Ana tanrıça, toprak ve üretim ile ilgilidir.
• Attis: Kibele'nin sevgilisi, tanrısallaştırılan ölümlü Attis
• Sabazios: Trakya kökenli veya Frig yerel tanrısı olarak düşünülen tarım tanrısı.
• Men: Ay tanrısı