Alecerıyeqo Kuşıku Keytıqo (Kabardeyce: Алэджэрыекъуэ Кущыку Къетыкъуэ, Ажджэриикъуэ Кушыку, Rusça: Ажгериев Кушук), Çerkes komutanı ve prensi. Rus-Çerkes Savaşında yer almıştır.[4]
Biyografi
İsim
Kuşıku'nun soy adı Keytıqo olup, Alecerıyeqo "Aleceriy'in oğlu" anlamına gelmektedir.[5] Farklı kaynaklarda Acjeriyiqo, Adjgirey veya Kuşuk, Kuşıkupş olarak geçmektedir. Çerkesçe'de Kuşıkupş varyantındaki gibi "-pş" soneki ile biten adlar ve soyadları, o kişinin prens olduğu anlamını katar ve prens anlamına gelen "pşı" kelimesinden gelir.
Gençliği
Çerkesler tarihlerini yazmadıkları ve tüm bilgiler dış kaynaklardan geldiği için Alecerıyeqo'nun gençliği hakkındaki bilgiler detaylı değildir. Kabardey prens sülalelerinden olan Keytıqo'lara mensuptu.[6] Alecerıyeqo, Kabarda'da doğdu ve askeri bir eğitimle büyüdü.[6] Prens Hatokşoqo Karamırza Aliy'in—muhtemelen anne tarafından—yeğeniydi.[7][8]
Gençliğinden beri Ruslara karşı yapılan savaşlara katılmıştır.[3][10]Kabarda'nın Rus işgalinden sonra mücadeleye devam etmek maksadıyla Batı Çerkesya'ya göç eden Hajret Kabardeylerindendi.[11][12] Urup nehrinin kıyısında, Besleney topraklarındaki Vulape köyünde yaşıyordu.[4][13] Çerkes halk hikayelerinde Alecerıyeqo'nun yıldızlara bakarak yön bulma konusundaki becerisinden sıkça söz edilmiştir.[6] Çerkesler arasında ünlü bir süvari komutanı olarak tanındığından hem Adigece hem Kabardeyce'de birçok şarkıya, ağıta ve hikâyeye konu olmuştur.[3][14][15] Kendisi hayattayken bile hakkında şarkılar söylenmiştir.[15] Sefer çağrısı yapıldığında, birliklerin hızla onun komutası altında toplandığı kaydedilmiştir.[14]Hırtsıjıqo Ale ve Şogen Şumaho gibi ünlü komutanlarla ve savaşçılarla silah arkadaşıydı.[3][11][16]
1 Nisan 1825'te General Velyaminov tarafından Hajret Kabardey köylerinin yok edilmesi emri verildi.[8] 5 Nisan'da Fyodor Aleksandroviç Bekoviç-Çerkasski komutasındaki Rus ordusu, Besleney bölgesindeki Karamırzey köyüne beklenmedik bir saldırı gerçekleştirdi. Beklenmedik olmasının sebebi; civardaki diğer köyler tarafından fark edilmeden Karamırzey'e ulaşamayacaklarıydı. Ruslar, köyün tam konumunu ve fark edilmemek için kullanılabilecek zorlu yolları, yakaladıkları bir çobanı sorgulayarak öğrenmişlerdi.[17] Köy halkı Hajret Kabardeylerinden oluşuyordu ve adını, köyün prensi olan Hajret Kabardeyi Karamırza Aliy'den almıştı. Aliy'in dışında meşhur savaşçılar da bu köyde yaşıyordu ve köy, diğer Çerkes köylerine göre 7-8 kat büyüktü.[2][6][17][18][19][20]
Saldırı sonucunda Prens Karamırza Aliy öldürüldü, köy yağmalanıp ateşe verilerek yok edildi, köy halkı katledildi ve hayatta kalan azınlık esir alındı.[7] Jambolat Keytıqo ve Alecerıyeqo'nun orduları vardığında Ruslar geri çekilmişti.[21] Adları Haniy ve Yelmıshan olan Karamırza'nın iki eşi de ganimet olarak ele geçirildi ve Haniy, köyün yok edilmesine istihbarat sağlayarak yardım eden Prens Astemir'e hediye edildi.[6][22] Haberleri alan Çerkes komutanları, Ruslardan intikam almak için katliamda Ruslara yardım edenleri bulup öldürme kararı aldılar. Aleceriyeqo, 400 kilometre at sürüp Astemirov'un Küçük Kabarda'daki köyüne geldi ve onu düelloya davet etti. Düello sonucunda Alecerıyeqo, Astemirov'u öldürdü ve Karamırza Aliy'in dul eşini Batı Çerkesya'ya geri götürdü.[2][6][18][19][20]
Ölümü
1829 yılının sonlarında ya da 1830'un başlarında Urup Nehri kıyısında gerçekleşen bir muharebede ağır yaralandı ve aldığı yara nedeniyle öldü.[10][23][24] Muharebeden sonra naaşı, komutasındaki süvarileri tarafından at üstünde köyüne götürüldü.[10]
Mirası
Alecerıyeqo Kuşıku'ya ilişkin, Adige Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerine kaydedilmiş 50'ye yakın folklorik öge bulunmaktadır.[4][13]
