Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

 

Måltid

Engelsk måltid: lam med potetstappe og salat.

Et måltid, eller et mål, er en viss mengde mat, gjerne spist sammen andre, til faste tider. Ordet mål kommer fra norrønt mál og har sammenheng med at maten ble spist til faste, tilmålte tider. Jf. også engelsk meal og tysk Mahl. Ordet mâltîð ble lånt inn i norsk fra plattysk mâltît allerede i middelalderen, og betyr det samme som mål i denne sammenhengen.

Måltid er en av de viktigste kulturbærerne, og ulike kulturer har sine måltid. I middelalderen spiste folk i Norge to mål — dagverðr før de tok fatt på arbeidet (eller etter den første økta) og nâttverðr når arbeidsdagen var slutt. Språklig gjenfinnes disse ordene i ordene dugurd og nattverd, men ordene har fått nye betydinger. Et måltid som tilsvarer middag er kjent fra slutten av middelalderen; dagverden ble da et lettere morgenmåltid.

Historie

Middelaldermåltid i Canterbury Tales.

Måltider i norsk bygdekultur

I bygdekulturen ble tiden mellom måltidene kalt for økter, og måltidene var tilpasset arbeidsdagen. Måltidene ville derfor variere gjennom året – vinterstid, når dagene var korte og det var lite arbeid de kunne gjøre, ville det være ren sløsing med mat å stå for tidlig opp om morgenen.

Fram mot moderne tid har man hatt disse måltidene:

  • Åbit; en første matbit om morgenen, gjerne før fjøsstellet.
  • Førdugurd; det første hovedmåltidet.
  • Dugurd eller durmål; et mellommåltid spist mellom frokost og middag på sommerstid, når arbeidsdagene var på det lengste.
  • Middag; et større måltid med kokt mat, spist midt på dagen.
  • Eftasvæl og non; mellommåltider mellom middag og kveld.
  • Kveldsmat og nattverd; matmål spist når arbeidsdagen var slutt. Grøt og melkesuppe var typisk.

Måltider i moderne norsk kultur

Folk har ulike arbeidstider og ulik familiestruktur, slik at det ofte ikke er noe måltid som samler alle de som bor sammen i en familie. Middagen er trolig det måltidet flest er samlet om.

  • Frokost eller Morgenmat; Det første måltidet om morgenen, typisk maten en spiser før skole eller arbeid.
  • Lunsj eller Formiddagsmat; Normalt det andre måltidet i løpet av en dag, ofte spist i matpausen på skole eller jobb.
  • Middag; Et større måltid på ettermiddagen, familien samles ofte til middag etter endt arbeidsdag.
  • Kveldsmat; et lett måltid mange spiser etter middag, gjerne servert senere på kvelden, før en legger seg.
  • Nattmat, et lett måltid når man har gjester eller er ekstra sent oppe.

Ellers er mellommåltidene typiske for den moderne matkulturen. Her er kaffe og te kulturbærere. Kaffepausene er viktige på mange arbeidsplasser, og ettermiddagskaffen eller kveldskaffen kan samle flere familiemedlemmer enn et hovedmåltid.

Kilder

  • Falk og Torp 1903: Etymologisk ordbog over det norske og det danske sprog
  • Reidar Svare (1973): Frå gamal tid – tru og tradisjon i Vefsn Bygdebok, særbind II.
  • Ingvild Øye (2002): «Landbruk under press 800 – 1350» i Noregs Landbrukshistorie (Samlaget)

Eksterne lenker

  • (en) Meals – kategori av bilder, video eller lyd på Commons Rediger på Wikidata
Kembali kehalaman sebelumnya


Index: pl ar de en es fr it arz nl ja pt ceb sv uk vi war zh ru af ast az bg zh-min-nan bn be ca cs cy da et el eo eu fa gl ko hi hr id he ka la lv lt hu mk ms min no nn ce uz kk ro simple sk sl sr sh fi ta tt th tg azb tr ur zh-yue hy my ace als am an hyw ban bjn map-bms ba be-tarask bcl bpy bar bs br cv nv eml hif fo fy ga gd gu hak ha hsb io ig ilo ia ie os is jv kn ht ku ckb ky mrj lb lij li lmo mai mg ml zh-classical mr xmf mzn cdo mn nap new ne frr oc mhr or as pa pnb ps pms nds crh qu sa sah sco sq scn si sd szl su sw tl shn te bug vec vo wa wuu yi yo diq bat-smg zu lad kbd ang smn ab roa-rup frp arc gn av ay bh bi bo bxr cbk-zam co za dag ary se pdc dv dsb myv ext fur gv gag inh ki glk gan guw xal haw rw kbp pam csb kw km kv koi kg gom ks gcr lo lbe ltg lez nia ln jbo lg mt mi tw mwl mdf mnw nqo fj nah na nds-nl nrm nov om pi pag pap pfl pcd krc kaa ksh rm rue sm sat sc trv stq nso sn cu so srn kab roa-tara tet tpi to chr tum tk tyv udm ug vep fiu-vro vls wo xh zea ty ak bm ch ny ee ff got iu ik kl mad cr pih ami pwn pnt dz rmy rn sg st tn ss ti din chy ts kcg ve 
Prefix: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9