Parallellisme (stijlfiguur)

Het parallellisme ook parallellie is een stijlfiguur waarbij twee (of meer) zinswendingen naar inhoud of naar vorm min of meer gelijk zijn. Vaak wordt deze stijlfiguur toegepast om de betreffende zinnen of zinsdelen meer nadruk te geven.^[1] Parallellisme is kenmerkend voor de Bijbelse poëzie.

Een parallellisme bevat zowel een enumeratie als een repetitio. Isocolonnen worden volgens hetzelfde procedé gevormd, alleen gaat het daarbij meer om afzonderlijke woorden.

Een voorbeeld uit de dagelijkse omgangstaal is de uitdrukking:

Spreken is zilver, zwijgen is goud.

Een voorbeeld uit Psalmen, psalm 23:

Hij doet mij nederliggen in grazige weiden;
Hij voert mij zachtkens aan zeer stille wateren.

Een voorbeeld uit de moderne poëzie:

Vanaf nu moeten we
het doen zonder voeten,
worden we de eigenaar
van wegsplitsingen en is het net
wandelen – rechtsaf, linksaf.

Vanaf nu moeten we
het doen zonder handen,
krijgen we de zeggenschap
over de velden en is het net
winnen – korte, lange rokade.

— N.N.

Het parallellisme is een stijlfiguur waar vooral ook diegenen die hun oratorische gaven gebruiken - leiders, politici, religieuze voorgangers - een veelvuldig beroep op doen. Zo is de beroemde rede I Have a Dream van Martin Luther King geheel gebouwd op de parallellie van de zinsbouw. Bij essayisten, die geschoold zijn in de katholieke retorica, is deze 'preekstijl' niet zelden terug te vinden; dat is bijvoorbeeld het geval in de essays van Anton van Duinkerken.

• Anafoor
• Aldicht
• Gedachtenrijm

• Lemma Parallellisme in het Algemeen Letterkundig Lexicon, G.J. van Bork, D. Delabastita, H. van Gorp, P.J. Verkruijsse en G.J. Vis, 2012, geraadpleegd op 2 juni 2021.