Kinderspelen

Kinderspelen
Kunstenaar	Pieter Bruegel de Oude
Jaar	1560
Techniek	Olieverf op hout
Afmetingen	118 × 161 cm
Museum	Kunsthistorisches Museum
Locatie	Wenen
RKD-gegevens
Portaal    Kunst & Cultuur

Kinderspelen is een schilderij uit 1560^[1] van de Zuidnederlandse kunstschilder Pieter Bruegel de Oude. Het genrestuk, waarop meer dan tachtig verschillende kinderspelletjes te zien zijn, vormde waarschijnlijk een reeks met De strijd tussen Vasten en Vastenavond en De spreekwoorden, andere 'wemelbeelden' waarmee het eenzelfde formaat deelt. Het wordt gezien als een conversatiestuk dat via herkenbare ervaringen een geleerd gesprek op gang kon brengen. Het diende ook als morele spiegel, niet om de kinderlijke onschuld tot voorbeeld te stellen, maar eerder als bevraging of de volwassen kijkers hun tijd wel nuttiger doorbrachten.

Het werk is een olieverfschilderij op eikenhout en is 118 cm hoog en 161 cm breed.^[2] In 1594 kwam het in bezit van aartshertog Ernst van Oostenrijk.^[2] Het werd door de Vlaamse kunstschilder Karel van Mander in zijn Schilder-boeck uit 1604 omschreven als een stuk "van allerley spelen der kinderen".^[3] Vandaag de dag bevindt het werk zich in het Kunsthistorisches Museum in Wenen.

Het schilderij biedt de hedendaagse toeschouwer een schat aan grotendeels verloren gegane informatie over spelletjes en vormen van vermaak waaraan Europese kinderen in de 16e eeuw plezier beleefden. Er worden meer dan tachtig verschillende kinderspelletjes getoond die vroeger in de Lage Landen werden gespeeld. Ze vinden plaats op een plein in een stad aan een rivier. We zien bijna 230 kinderfiguren en één volwassen persoon (een vrouw die een emmer water over twee jongens kapt - zie nr. 75). Sellink ontwaart ook volwassenen onder de spelende personen.

• 
  Bikkelen
• 
  Blindemannetje
• 
  De berg is mijn
• 
  Boomklimmen
• 
  Haasje-over
• 
  Handstand
• 
  Hoepelen
• 
  Stokpaardje rijden
• 
  Steltlopen
• 
  Priktollen en zweeptollen

Victor de Meyere, daarin bijgevallen door Sandra Hindman, ontwaarde 91 verschillende spelletjes en bezigheden in het schilderij. Het overzicht hierna correspondeert met de nummering in de onderstaande afbeelding (begin linksonder).

Nummer	Afbeelding	Spel
1		Bikkelen
2		Speelpop
3		Poppenhuisje
4		Altaarspel, priestertje spelen
5		Uil en uilenkot
6		Spuitebus
7		Maskerspel
8		Schommelen
9		Drilnoot, draaimolentje maken van (noten)schelpen
10		Zeepbellen blazen en biezenhoed
11		Spelen met een (tamme) vogel
12		Klater, rammelaar, teerlingtopje
13		"Steentje, steentje om het been" (paard- of hondvormige steen aan poort gebonden)
14		Doop, doopstoet
15		Blindemannetje
16		Kinderstoel
17		Paar of onpaar, noten-patoten, laten raden hoeveel voorwerpen men in de hand heeft (cf. morra)
18		Stokpaardje
19		Koele-koelemeien, kakkekoelemeien, kakkestoelemeien; jezusken in 't kapelleke, zeteltje, engeltje dragen
20		Trommel en fluit
21		Brij roeren, in een drol poken
22		Hoepel rollen
23		Rinkelhoep
24		Door 't bomgat roepen
25		Schommelen, kistje-weegaard doen, wippen op een ton
26		Varkensblaas opblazen
27		Bofkonten, wiegewagen, jonassen, kontje dossen
28		Bok, bok sta vast; scheer, hamer en mes; bok hoeveel horens
29		Winkeltje spelen, pigmentverkoopster, baksteen fijnschrapen (boven Bruegels signatuur)
30		Mesje-steek, het mes slaan, zandhappertje (de verliezer moet het mes met zijn tanden uittrekken)
31		Metselen, een waterput maken
32		Haartje-pluk, aan de haren trekken
33		Torren vangen, vliegen slaan
34		Duivekater
35		't Blindemannetje ronddragen, heven, mannetje tillen
36		Haasje-over
37		Touwtrekken, trekken over de lijn of over de steen, riemtrekken te paard
38		Spitskar, rijschenkelen, door schoppende benen lopen (cf. spitsroeden lopen)
39		Zichzelf in een knoop leggen, tabak rollen, kopje duikelen
40		Handstand, perenboom staan, hille billen
41		Koprol
42		Over het hek klauteren
43		Paardje rijden op het hek
44		Bruid en bruidegom spelen, rozen- en klaprozenblaadjes strooien over een bruidsstoet
45		Blindpotten, blind ei slaan, piñata
46		Steltlopen (laag)
47		Blindenhoedje met slofkentrek, vluchten, zagjagen, brooiken-bijt
48		Hoopjes schieten, walnoten werpen
49		Ronddraaien, dansen
50		Steltlopen (hoog)
51		Balk, rekturnen
52		Een bezem balanceren
53		Kalfje vet, zakdragen
54/55		Draaitol (werptol, kapnon / zweeptol, drijftol, kletsnon)
56		Wie zit er in mijn blauwe toren? Wie zal ik kiezen?
57		Klepbord, ratelen
58		Steekspel, tornooien
59		In het zand spelen, putjes graven en kastelen bouwen
60/61		De berg is mijn
62		Rokken laten zwieren, boeffen maken, aaien en blaaien, molen spelen
63		Boomklimmen
64		Zwemmen met varkensblaas
65		Pootje baden
66		Zwemmen van de kant
67		Na het baden
68		Muurtje-bots, bocce, leren ballen zo dicht mogelijk bij de kleine bal gooien
69		Plassen
70		Kootspel, kotenspel, vorm van kegelen
71		Klinkerdspel, klink slaan, estafette lopen
72		Knikkeren, putjes stekken, negenpetten
73		Katje, katje koningstoeltje, de onttroonde koning, duivel aan een koord, twee aan een koord (rollenspel)
74		Tegen het kelderluik oplopen
75		Vechten, worstelen (een vrouw kapt water op de vechters)
76		Hoed op een stok draaien
77		Processie spelen
78		Rattenstaart, zwaan-kleef-aan, Hansje sjokken (rollenspel)
79		Portier spelen, bezoek ontvangen
80		Nalopertje, eerste mannetje achterna, katje jagen
81		Iemand van de bank duwen
82		Paardje, koetje, kalfje; paardrijden in de nek
83		Balletje steken; duike duike reve; stom-en-ambacht
84		Ros Beiaard en de Vier Heemskinderen
85		Vuurtje stoken
86		Takkenbossen dragen voor het vuur
87		Fakkel dragen
88		Aan de deur zingen
89		Wandelen
90		Wimpel uithangen, papieren lint laten wapperen
91		Korven langs een koord doen bewegen (Sint-Niklaasmanden met roede en schoenen?)

• Kinderspel
• Nederlandse Spreekwoorden

• Victor de Meyere, De Kinderspelen van Pieter Bruegel den Oude verklaard, Antwerpen, 1941
• Walter S. Gibson, Bruegel, 1977, p. 65-89
• Sandra Hindman, "Pieter Bruegel's Children's Games, Folly, and Chance", in: The Art Bulletin, 1981, nr. 3, p. 447-475
• Jean-Pierre Vanden Branden, "Les jeux d'enfants de Pierre Bruegel", in: Philippe Ariès en Jean Claude Margolin, Les jeux à la Renaissance, 1982, p. 499-525
• Edward Snow, Inside Bruegel. The Play of Images in Children's Games, 1987. ISBN 9780865475274
• Manfred Sellink, Bruegel. Het volledige werk, 2011, p. 153
• Amy Orrock, "Homo ludens: Pieter Bruegel's Children's Games and the Humanist Educators", in: Journal of Historians of Netherlandish Art, 2012, nr. 2. DOI:10.5092/jhna.2012.4.2.1

Zie de categorie Kinderspelen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.