Gravure van de aanbieding van het smeekschrift, door Frans HogenbergHendrik van Brederode biedt Margaretha van Parma het Smeekschrift der Edelen aan.16e-eeuwse pentekening van een lid van het eedverbond der edelen met bijhorende symboliek: grijs livrei, geuzenpenning, bedelnap, zwaard, pistool en Turkse snor19-eeuwse illustratie van het Eedverbond der Edelen (Hendrik Conscience, Geschiedenis van België, 1859)
Willem van Oranje stond in contact met het Verbond via zijn broer Lodewijk van Nassau. Naast de vrees voor de invoering van de Spaanse inquisitie en afkeer van strenge godsdienstplakkaten, speelde voor de adel het streven naar het behoud van de eigen positie een rol. Vele edelen waren verarmd en door de opkomst van ambtenaren als uitvoerders van het bestuur van hun invloed beroofd.
Op 5 april 1566 kwamen zo'n 200 edelen bijeen afkomstig uit alle delen van de Nederlanden. Ze verschaften zich toegang tot het Paleis op de Koudenberg te Brussel en overhandigden het Smeekschrift der Edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma. Dit veroordeelde de Inquisitie in felle bewoordingen en dreigde nauwelijks verholen met gewapende opstand als er geen einde zou komen aan de vervolging.[3] Nochtans keerde het smeekschrift zich voor het overige niet tegen het gezag van koning, regering of kerk.
Toen hij de circa tweehonderd edelen aan zag komen sprak de raadsheer van de landvoogdes, Karel van Berlaymont het volgende: “N’ayez pas peur, Madame, ce ne sont que des gueux” (Wees niet bang, mevrouw, het zijn maar bedelaars), waarna de edelen de naam gueux (bedelaars) als een eretitel aannamen.[4]
De beeldenstorm van augustus1566 dreef de adel tot het zogenaamde Akkoord met Margaretha van Parma (23 augustus 1566). Hierbij zouden de edelen Margaretha steunen bij het herstellen van de openbare orde voor zover de protestantse erediensten ongemoeid werden gelaten in plaatsen waar ze voet aan wal hadden gekregen. Het Compromis werd daarop ontbonden, waardoor de opstand zonder leiding viel.
R. Fruin (1900), Het voorspel van de Tachtigjarige Oorlog
P.A.M. Geurts (1956), De Nederlandse Opstand in de pamfletten 1566-1584, Nijmegen - lees on-line (dnbl.org)
G. Bonnevie-Noël (1968), "Liste critique des signataires du Compromis des Nobles", in: Bulletin van de Vereniging voor de geschiedenis van het Belgisch protestantisme, 5e reeks, vol. III, p. 80-110
G. Bonnevie-Noël (1974), "Les tendances religieuses des signataires du Compromis des Nobles", in: Bulletin van de Vereniging voor de geschiedenis van het Belgisch protestantisme, 6e reeks, vol. II, p. 8-22 en 46-56
↑Verbond der Edelen – Smeekschrift der Edelen (1565-66), [1]. Geraadpleegd 25 apr 2022.
↑Jonathan Israël (1996), De Republiek (1477-1806), ISBN 9051941315, Vol. I, p. 154
↑Jonathan Israël (1996), De Republiek (1477-1806), ISBN 9051941315, Vol. I, p. 155
↑Godevaert van Haecht, De kroniek over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders, 1566. 11 april 1566.[2].Geraadpleegd 25 april 2022. Gearchiveerd op 25 april 2022.
