|
Mosulo
Mosulo (arabe الموصل, al-Mausíl) estas urbo tuj ekster la aŭtonoma kurda regiono en nordorienta Irako (Kurdio de Irako), proksime de la landlimo kun Turkio. Ĝi estas la administra centro de la iraka provinco Ninive. En 2008 loĝis tie 1,8 milionoj da homoj. Tiam ĝi estis post Bagdado kaj Basra la tria plej granda iraka urbo. Mosulo situanta en regiono tre riĉa je provizoj de nafto, estas ankaŭ ekonomia kaj transporta centro. Komence de la 21-a jarcento, de la 10-a de junio 2014 ĝis la 10-a de julio 2017, ĝi estis kontrolita de la terorisma organizo Islama Ŝtato (IS aŭ Daesh). EtimologioLa vorto muslino estas derivita ĝuste el la nomo Mosulo. GeografioĜi etendiĝas 350 km nordokcidente de Bagdado en supermara alteco 250 m sur la dekstra bordo de rivero Tigriso. En la oriento de la urbo, trans la Tigriso, estas la antikva urbo Ninivo. KlimatoMosulo havas varman duonaridan klimaton kun tre varmaj, preskaŭ sekaj someroj kaj malvarmetaj, pluvoplenaj vintroj. Mosulo, kvankam ne en tre alta altitudo, ricevas multe pli da pluvokvanto ol la plej granda parto de Irako. Ĉi tie estas preskaŭ trioble pli da pluvo ol en Bagdado kaj Basra, kvankam tiuj urboj estas multe pli proksime al la Persa Golfo. Estas sufiĉe da humideco por la kultivado de tritiko kaj hordeo. La kurdaj areoj en la nordo estas eĉ pli malsekaj. HistorioProksime de la rivero Tigriso, sur la kontraŭa bordo, etendiĝas restaĵoj de antikva urbo Ninivo, kiu estis en la 7-a jarcento antaŭ Kristo metropolo de Asiria imperio. Mosulo estis fondita ĉe la okcidenta bordo de la Tigriso, kontraŭ Ninevo, sed estis konkerita de la islamanoj en 636. La urbo evoluis al grava asiria komerca centro ekde la 8-a jarcento ĉe vojkruciĝo de gravaj karavanvojoj, kuniganta Mezopotamion kaj Mediteraneon. Ĝi restus tiel ĝis la konkero fare de la mongoloj en 1261. Mosulo estis konkerita de la persoj en la 14-a jarcento kaj de la turkoj en la 16-a jarcento. Daesh (Islama Ŝtato)La 17-an de oktobro 2016, irakaj registaraj fortoj, kurdaj peŝmergoj kaj aliaj batalemaj grupoj lanĉis ofensivon kontraŭ Mosulo por forpeli la Islaman Ŝtaton el la urbo. La 9-an de julio 2017, la iraka registaro anoncis, ke la urbo estis tute rekaptita de Islama Ŝtato post kiam ĝi estis preskaŭ tute detruita. La mosula biblioteko, 265-jaraĝa biblioteko, estis prirabita kaj detruita per eksplodaĵoj la 25-an de februaro 2015. Temas pri kolekto de sunaaj islamaj manuskriptoj, la dominika monaĥejo kaj la Mosula Muzea Biblioteko. Inter la 112 709 libroj kaj manuskriptoj estis kolektoj de irakaj gazetoj devenantaj de la frua 20-a jarcento, mapoj, libroj kaj kolektoj de la Otomana Imperio, kelkaj el kiuj estis registritaj en la Unesko-listo de maloftaĵoj. De la moskeo Umayyad, la unua en la urbo, konstruita en 640 post kiam la araboj konkeris la urbon dum la regado de kalifo Umar ibn al-Khattab, restas el la origina strukturo sole la 52-metra minareto, klinita kiel la klinanta turo de Pisa (Italio), kaj moknomita Al-Hadba - "la ĝiba". En februaro 2018, Unesko lanĉis la projekton "Revivigu la Spiriton de Mosulo" por rekonstrui la urbon, subtenante lokajn homojn per kulturo kaj edukado. En decembro 2018, la fundamenta ŝtono estis metita por la rekonstruo de la Moskeo Al-Nuri, nacia simbolo. LoĝantaroLa plimulto de la loĝantaro de Mosulo estis araba, kun asiriaj, turkmenaj, kaj kurdaj malplimultoj. Loĝantoj aŭ homoj de Mosulo estas nomataj maslawis . La ĉirkaŭa teritorio estas plejparte kurda, sed en la urbo mem ekde la 90-aj jaroj de la 20-a jarcento superas araboj kaj la kurdoj estas minoritato. La tria plej nombra etno poste estas la turkoj. Laŭ raporto de la Ligo de Nacioj, en la 1920-aj jaroj en Mosulo, kurdoj konsistigis 39% de la loĝantaro, araboj 37%, kristanoj (ĉefe asirianoj kaj armenoj - 18%), turkmenoj kaj judoj - po 3%. Laŭ datumoj por 1924:
ReligiojHistorie islamanoj pace kunvivis kun la kristana malplimulto (Asiria Eklezio de la Oriento) kaj arameoj. Ĝis 2014, la urbo estis la historia centro de Nestoriana kristanismo. Kristanoj estis signifa malplimulto dum jarcentoj, sed islamanoj plimultis ol kristanoj kaj subtenantoj de la Islama Ŝtato (Daesh) en Irako kaj la Levantenio praktike forpelis ilin en 2014[1]. LingvaroEn la ĉirkaŭaĵo de Mosulo troviĝas en tri dialektoj la novsiria lingvo, kiu kreas unu el du branĉoj de la aramea lingvo. EkonomioMosulo estas ĉirkaŭita de gravaj nafto-kamoj kaj tial estas la centro de iraka naftoproduktado kaj konata pro la prilaborado de agrikulturaj produktoj. La urbo estas ankaŭ jam de longa tempo fama ankaŭ pro sia teksa industrio. Mosulo estas grava komerca kaj transporta centro (vojoj, fervojoj; flughaveno). Naskiĝintoj en Mosulo
Referencoj
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
