|
Alphen aan den Rijn (plaats)
Alphen aan den Rijn is de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente Alphen aan den Rijn. De plaats is gelegen in de Nederlandse provincie Zuid-Holland, aan de rivieren Oude Rijn en Gouwe in het veenweidegebied Groene Hart tussen de grote steden Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, Den Haag en Leiden. Een inwoner van Alphen aan den Rijn wordt Alphenaar genoemd.[2] GeschiedenisRomeinse tijd_-_Amsterdam_-_20268074_-_RCE.jpg)  In de Romeinse tijd was de loop van de Rijn in de Lage Landen decennia lang een zwaar bevochten grensgebied tussen de aanvallende Romeinen en verdedigende plaatselijke bewoners, Germaanse stammen. In het jaar 12 na Chr. accepteerde de Romeinse generaal Tiberius, later keizer, de zuidelijke oever van de Rijn als noordelijke grens van het Romeinse Rijk, de "Limes". Vanaf de regering van de Romeinse keizer Caligula (37-41 na Chr.) werden langs de Rijn op strategische punten wachttorens en versterkte legerplaatsen gebouwd om deze grens te consolideren.[3][4][5] Rondom groeiden of ontstonden burgernederzettingen, de nieuwe bewoners waren deels oud-militairen, deels afkomstig uit elders door de Romeinen verslagen stammen, deels was het lokale bevolking die hun voordeel zag in samenwerking met de nieuwe heersers.[6] Op de plek waar nu het Castellum theater is, tegenover de monding van riviertje de Aar in de Rijn, stond verdedigingsfort (Latijn: castellum) Albaniana, met manschapsbarakken, werkplaatsen (fabrica), haardplaatsen, graanschuur, badhuis, straten, waterputten, grachten, wachttorens, verdedigingswal, rivierbeschoeiing en kades. De bouw moet zijn begonnen in het jaar 40, waarmee het een van de oudste Romeinse forten aan de Rijn was. Bij kleinere archeologische opgravingen in de periode 1953 tot 1998 onder leiding van archeologen en bij grootschalige opgravingen in 2001 en 2002 door de Radboud Universiteit, gefinancierd door gemeente, provincie en het rijk, zijn duizenden grondsporen en tienduizenden, vaak kleine, objecten uit die tijd gevonden die samen het archeologische verhaal van Albaniana vertellen. Een van de belangrijkste zijn brokstukken van een kalkstenen plaat met inscriptie uit de stenen hoofdpoort.[7][8] De Romeinen bouwden waarschijnlijk de eerste brug over de Oude Rijn en ze legden tussen Maas en Oude Rijn (tussen Alphen en Leiden) het Kanaal van Corbulo aan. In het tot de gemeente Alphen horende dorp Zwammerdam zijn bij archeologische opgravingen door de Universiteit van Amsterdam tussen 1968-1971 uitgebreide resten van de Romeinse nederzetting Nigrum Pullum gevonden.[9] Bij opgravingen tussen 1971-1974 zijn deels intacte resten van zes verschillende soorten schepen uit de 2e eeuw na Chr. blootgelegd, een unieke archeologische vondst.[10] De nieuwe bewoners hadden nieuwe behoeften en zo ontwikkelde zich in en bij de Romeinse nederzettingen landbouw, handel en nijverheid. Romeinse technieken om gebouwen op terpen te bouwen, zich met dammen te beschermen tegen het water van rivieren, dakpannen en stenen in ovens te bakken, grote schepen van hout te bouwen enzovoort werden overgenomen. Albaniana groeide langzaam uit tot een handelscentrum in de regio. Germaanse aanvallen maakten daar omstreeks 270 na Chr. een einde aan. Na veel strubbelingen en problemen met overstromingen, vooral in Utrecht en Leiden, werd de Oude Rijn in 1122 bij Wijk bij Duurstede afgedamd. De aftakking die eerst als 'Lek' begon werd de hoofdstroom van de rivier. Sindsdien trad de Oude Rijn niet meer buiten zijn oevers. Middeleeuwen ,_RP-P-AO-10-50.jpg)  In 1250 is sprake van het Hof van Alfen gelegen aan de zuidelijke oever van de Molenvliet vlakbij waar deze in de Rijn uitmondt. Een buitenplaats met een kasteel. Deze is in het bezit van de Graven van Holland, verworven van de Bisschop van Utrecht. De huidige Hoflaan en Hofbrug herinneren hier nog aan. In 1273 wordt een pastoor benoemd en op de resten van het kasteel wordt een kerkje gebouwd, gewijd aan Bonifacius. In de 14e eeuw stonden er boerderijen aan een dijk op de Lage Zijde.[11] In 1474 verschijnen in de grote polder of Kerkpolder (nu Kerk en Zanen) de eerste watermolens. In 1494 ontvangt Jacob Coppier van Kalslagen het recht van Ambachtsheer over de heerlijkheden Hof van Alfen en Rietveld met het recht als bestuurder namens de graaf belastingen te heffen en ambten te benoemen. In 1514 telt Alphen ongeveer 400 inwoners, middelen van bestaan zijn rietsnijden, turfsteken, ambachtswerk en het boerenbedrijf. Een eeuw later verschijnt in de Hoorn aan de Rijn de eerste dakpannen- en steenfabriek.[12] In de 17e eeuw kwam Alphen tot bloei. Op 16 september 1589 gaven Schout en Ambachtsbewaarders van Alphen en Oudshoorn de opdracht een brug te leggen over de Oude Rijn.[13] De Oude Rijn wordt uitgediept, het Aarkanaal wordt gegraven en in 1664 komt het jaagpad tussen Utrecht en Leiden langs de noordoever van de Oude Rijn gereed, waarlangs met mensen of paarden trekschuiten kunnen worden voortgetrokken voor het transport van goederen en mensen. Middelen van bestaan zijn scheepstimmerwerven, steen- en pannenbakkerijen, pijpenbakkerijen, kalkbranderijen, hennepkweek, turfsteek, lijnbanen, zaagmolens en handel in vee en zuivelproducten. Vorming Gemeente AlphenVanaf de 18e eeuw is overgeleverd dat er meerdere buitenplaatsen langs de Rijn zijn gebouwd, luxueuze hofsteden voor rijke burgers uit Rotterdam, Amsterdam en Den Haag, meestal zelfverzorgend met kwekerij, kleindierenhouderij en boomgaarden, waaronder Over 't Veen, Brittenrust, Buitenstein en Rust van Onrust.[14][15][16][17] In de 18e eeuw werd de heerlijkheid een pleisterplaats voor postrijders en handelsverkeer over land en water. Er komt een postkantoor. In 1796 wordt door de commissarissen van de ambagten Alphen en Rietveld besloten tot het aanleggen van een jaarmarkt in juli, paardenmarkt in september, en beesten- en koeienmarkten in november.[18][19][20] Rond 1900 hebben Alphen, Oudshoorn en Aarlanderveen circa 6000 inwoners.  In 1918 wordt de gemeente Alphen aan den Rijn gevormd. Toen werden de kleinere gemeenten Alphen, Aarlanderveen en Oudshoorn samengevoegd. In 1964 werd de gemeente uitgebreid met een deel van Zwammerdam, in 2014 met Boskoop en de gemeente Rijnwoude (Benthuizen, Hazerswoude en Koudekerk aan den Rijn). Het wapen van Alphen aan den Rijn is toegekend op 8 mei 1918. Het bestaat uit een zwarte achtpuntige ster op een wit wapenschild. Boven op het schild staat een gouden kroon. Het schild wordt vastgehouden door twee gouden leeuwen. Het wapen was oorspronkelijk van de familie Van Alphen, een tak van de familie Van Kralingen. Ene Dirk van Cralingen (geboren voor 1189) had goederen in de buurt van Alphen en noemde zich nadien Van Alphen.  De opvallende Hefbrug Gouwesluis over de Gouwe werd eind jaren dertig gebouwd met soortgelijke bruggen in Boskoop en Waddinxveen. De Gouwe werd verbreed om de scheepvaartverbinding tussen Amsterdam en Rotterdam te verbeteren. Naoorlogse bloei.jpg) Binnen het landelijke naoorlogse beleid dat Alphen zich als industriegemeente moest ontwikkelen en een sleutelrol in het Hart van Holland moest gaan spelen, begon het dorp vanaf het midden van de jaren vijftig sterk te groeien. Aan de westkant werd in de polder chocoladefabriek De Baronie gebouwd als start voor een nieuw industriegebied. Er kwam een verbinding naar de wegenroute Rotterdam - Amsterdam via een nieuwe hooggelegen verkeersbrug over de Oude Rijn, de Koningin Julianabrug.[21] Langs de Oude Rijn produceerden bedrijven en industrie op hoge toeren. Een momentopname uit die periode: Zijerveld's Limonade Industrie, vanaf 1946 bottelaar van Coca-Cola, uitgeverij en drukkerij Samsom (nu Wolters Kluwer), motorenfabriek De Industrie, scheepswerf Boot en De Vries Lentsch, veevoederfabriek De Leerhoeve, tegelfabriek Het Tegelhuis, vernisfabriek Varossieau (nu Sigma Coatings, dakpannenfabriek Van Oordt en Oosthoek, vruchtensapfabriek Stockhuijzen, houthandel Sprey, betonfabriek Spanbeton (nu behorend tot Consolis).[22] De arbeiders (nu werknemers) woonden bij de fabrieken in kleine rijtjeshuizen in straatjes naast de fabrieken of aan de overkant haaks op de Rijn en aan de Lage Zijde. Een van de wijken heet in de volksmond nog steeds het Rooie Dorp vanwege de rode pannendaken van de arbeiderswoningen, afkomstig van pannenfabriek Oosthoek. In de jaren zestig werd het dorp uitgebreid aan de noordzijde om aan de naoorlogse woningnood tegemoet te komen. Voor dit Plan Noord werd zand uit de Zegerplas gepompt voor opspuitingen. Het was een gemengde woonwijk, met woningwetwoningen, rijtjeshuizen (waaronder split-level woningen), luxere huizen en flats.[23] Er kwamen winkelcentra, zoals bijvoorbeeld Winkelcentrum Herenhof (1988) en winkelstraten in het centrum en de nieuwe wijken. Vanaf de jaren negentig werden ook grote woonwijken ten zuiden van de spoorlijn gebouwd, Kerk en Zanen, en bedrijventerreinen opgeleverd. Alphen ontwikkelde zich aanvankelijk tot forensenstad, maar binnen de grenzen kwam ook steeds meer werkgelegenheid zodat tegenwoordig sprake is van een levendige stad met een afgewogen bevolkingssamenstelling en goede werkgelegenheid.[24] De nieuwste planologische ontwikkelingen Lage Zijde centrum geven het oude dorp met de Aar een urbane impuls. Alphen in het nieuwsEind jaren tachtig kwam Alphen in het landelijke nieuws. Op de vuilnisbelt in de Coupépolder bleek in de periode 1977-1982 veel gif gestort te zijn. Op de Coupépolder werd een golfbaan aangelegd. Er moesten veel maatregelen getroffen worden om te voorkomen dat de gifstoffen in het grondwater terechtkwamen. In die periode werd Alphen in de volksmond ook wel "Afval aan de Rijn" genoemd. Bij onderzoek naar de rol van de gemeente bij de afvaldumping concludeerde de onderzoekscommissie, onder leiding van Maarten Engwirda, dat het gehele gemeentebestuur, maar vooral het college van burgemeester en wethouders, nalatig is geweest bij het toezicht op de afvalstort.[25] Er werd tevens een strafzaak tegen de afvalverwerker en tegen de vuiltransporteur gevoerd.[26] Op 9 april 2011 kwam Alphen opnieuw landelijk, alsook internationaal, in het nieuws, door de schietpartij in winkelcentrum De Ridderhof. Daarbij vielen zeven doden, onder wie de dader, die zelfmoord pleegde. Op 3 augustus 2015 was er een opvallend ongeval dat wereldwijd aandacht kreeg. Daarbij raakte een hijsopstelling van twee mobiele kranen op drijvende bakken (pontons) in de Oude Rijn uit balans en kwam op aan het water gelegen bebouwing terecht, met het nieuwe brugdeel voor de nabijgelegen Koningin Julianabrug. Er vielen geen dodelijke slachtoffers, wel raakten meerdere woon- en winkelpanden aan de Hooftstraat verwoest. Het was de bedoeling dat de hijscombinatie het 180 ton wegende brugdek met ballastkist, dat op een ander ponton in de Rijn stond, in de kranen zou hijsen en deze opstelling naar de brug gesleept zou worden, waar het brugdek op het brughoofd zou worden geplaatst. Snel na begin hijsen, toen het brugdek loskwam van de bokken, begon het ponton met de kleine kraan te hellen, de kraanmachinist stapte uit, het brugdek zwaaide weg, de te zwaar belaste kleine kraan brak en kantelde met brugdek om, de andere kraan meetrekkend. Bij het ongeluk is één man in een rolstoel levend uit het puin vandaan gehaald.[27][28][29][30] Twee video's gemaakt door omwonenden en gepubliceerd op internet, werden wereldwijd miljoenen malen bekeken.  TopografieDe plaats Alphen aan den Rijn ligt bij de samenvoeging van het kleine riviertje de Aar en de Oude Rijn, die vanaf Utrecht naar Leiden stroomt en de stad doorsnijdt. Alphen wordt aan de oostzijde begrensd door de Gouwe en het Aarkanaal, en in het westen door de Heimanswetering. Alphen wordt doorsneden door de Oude Rijn. De stad ligt in het relatief weinig bebouwde veenweidegebied Groene Hart tussen Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, Den Haag en Leiden gekenmerkt door weilanden, dijkjes, sloten, riviertjes en plassen. De bebouwde omgeving bestaat uit een stadsgebied met centrum (Hoge en Lage Zijde), woonwijken, winkelcentra, de Stationsomgeving, het Park Zegersloot (inclusief polder Oudshoorn), bedrijventerreinen, bedrijfshavens, jachthavens en een containeroverslag. Er zijn zeven bruggen over de Oude Rijn: de Zwammerdamse brug, Steekterbrug, Swaenswijkbrug, Alphensebrug, Koningin Julianabrug, Albert Schweitzerbrug en de in 2016 geopende Koningin Maximabrug in het uiterste westen van de stad. Een daarvan is voor voetgangers en fietsers en een voor voetgangers, fietsers, bussen en hulpdiensten. Een maatschappelijke discussie wordt gestart om de Julianabrug vrachtwagenvrij te maken. De overige bruggen zijn de 's Molenaarsbrug over de Heimanswetering, de Zegerbrug over het Aarkanaal, de Rijnhavenbrug, de Hefbrug Gouwesluis over de Gouwe en de Oranje Nassaubrug over het Aarkanaal. Economie In de 18e en 19e eeuw was Alphen de centrale plaats voor alle omliggende dorpen als het ging om medische zorg, notaris, scholen etc. De notabelen woonden aan de Hoge Zijde in voorname villa's aan het Hazeveld, Burgemeester Visserpark en Wilhelminalaan. Aan de Rijn lagen fabrieken en bootswerven die voor werkgelegenheid zorgden. De motorenfabriek De Industrie was tussen 1910 en 1977 actief en op het hoogtepunt werkten er 150 mensen. Vanaf de jaren vijftig is de plaats Alphen in etappen flink uitgebreid met bedrijventerreinen en woonwijken. Als eerste de industrieterreinen Heimanswetering en Plan West (Rijnhaven) inclusief 135 meter hoge PTT-toren voor draadloze doorgifte van telefoonsignalen; een tweede brug over de Rijn en woonwijk Plan Noord.[31] De zendmast was de eerste die door Nozema voor de doorgave van digitale ethertelevisie werd gebruikt. In 1936 werd aan de Julianastraat de eerste Coca-Cola fabriek in Europa geopend, aanvankelijk als verkooppunt, vanaf 1948 werd er ook Coca Cola gebotteld. In 2010 is aan de oostkant een van de grootste binnenlandse containeroverslagterminals van Nederland geopend, Alpherium. De terminal is een initiatief van Heineken om vervoerskosten en CO2-uitstoot te verminderen. In Alphen staat het hoofdkantoor van multinational Wolters Kluwer, van oorsprong een Nederlands uitgeverijbedrijf waarin de Alphense drukkerij en uitgeverij Samsom in is opgegaan. Ook Zeeman is in Alphen ontstaan en heeft hier zijn hoofdkantoor. Religie en levensbeschouwingJoodse gemeenschapAlphen aan den Rijn had voor de Tweede Wereldoorlog een kleine Joodse gemeenschap. In 1930 woonden er in Alphen en omgeving 55 Joden. Verreweg de meesten zijn in oktober 1942 gedeporteerd en vervolgens vermoord; slechts enkele overleefden de oorlog door onder te duiken. Aan het Raoul Wallenbergplein staat het Joods monument met de namen van alle omgekomen Alphense Joden. De joodse gemeente van Alphen is in 1947 opgeheven en bij die van Leiden gevoegd. De joodse begraafplaats is in 1964 geruimd, de stoffelijke resten zijn overgebracht naar de joodse begraafplaats te Katwijk. De synagoge werd overgenomen door de remonstrantse kerk. In 1980 werd bij vervanging van de houten kerkvloer, onder die vloer een kist met onder meer een koperen chanoekia gevonden, een kandelaar die bij een joods feest wordt gebruikt. Deze kandelaar werd inzet van moeizame onderhandelingen tussen de Commissie Joods Erfgoed en de remonstrantse gemeente. De remonstrantse gemeente wilde de kandelaar in haar kerk plaatsen. De chanoekia werd uiteindelijk in 1991 overgedragen aan het holocaustherinneringscentrum Yad Vashem te Jeruzalem. In 2001 werd de 'Stichting Joods Alphen' opgericht, ze stelt zich ten doel in de voetsporen van de voormalige joodse gemeente Alphen te treden. Islamitische gemeenschapSinds de jaren 1960 zijn er in Alphen aan den Rijn inwoners met een islamitische geloofsovertuiging. De eerste moslims waren gastarbeiders. Later kwamen hun gezinnen over en nog weer later islamitische vluchtelingen en migranten. Alphen kent daardoor een levendige gemeenschap van moslims die in 2015 3,8 procent uitmaakten van het aantal inwoners. Er zijn in de gemeente drie moskeeën en een islamitische basisschool. Kunst en cultuurMonumenten     Alphen aan den Rijn (gemeente) telt 74 rijksmonumenten en een aantal oorlogsmonumenten.
Attracties
Evenementen
Kunst in de openbare ruimteIn Alphen aan den Rijn zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie: In 2018 werd de houdbaarheid van het kunstwerk op de rotonde op het Raoul Wallenbergplein door de gemeente ter discussie gesteld. Het stalen object 'A Dark Limousine Exit' van de Haagse kunstenaar Ernst Hazenbroek is behouden gebleven na een stemming onder de bewoners.[34] Verkeer en vervoerWegverkeer Door Alphen aan den Rijn lopen de volgende rijks- en provinciale wegen
De N11 en N207 zijn ook belangrijke onderdelen van de Ring Alphen aan den Rijn. Bij de N11 is ter hoogte van Alphen een aquaduct aangelegd onder de Gouwe waar de N11 doorheen gaat. Op het ogenblik loopt het westelijke gedeelte van de ringweg door Alphen aan den Rijn heen. Door een slechte doorstroming en een capaciteitsgebrek zijn deze wegen echter erg druk. De gemeente wil daarom een westelijke randweg aanleggen om de lokale wegen te ontlasten. Over de aanleg van deze weg is nog niet besloten, maar wel werd naast de bestaande Dr. Albert Schweitzerbrug en Koningin Julianabrug een extra brug over de Oude Rijn aangelegd, het belangrijkste kunstwerk van deze aan te leggen weg. De Koningin Máximabrug werd eind 2016 in gebruik genomen. Spoorwegen Alphen aan den Rijn heeft een station en ligt aan de spoorlijnen Woerden – Leiden (sinds 1878) en Gouda – Alphen aan den Rijn (sinds 1934). Op het eerste traject stopt de sprinter Utrecht - Leiden, die tussen Utrecht en Woerden non-stop rijdt. Op het tweede traject naar Gouda werd van 2003 t/m december 2009 een proef met lightrail gehouden, die uiteindelijk moest leiden tot de RijnGouwelijn. De proef werd uitgevoerd met trams die identiek zijn aan trams uit Stockholm. Sindsdien rijden er weer NS-treinen, sinds 2016 rijden de treinen tussen Alphen aan den Rijn en Gouda onder de R-net formule. In de ochtend- en avondspits rijdt er naast de sprinter (halfuurdienst) ook een extra sprinter Utrecht - Leiden, waarbij het traject Woerden - Leiden alleen in de spits wordt bediend. Van 1915 tot 1936 was er ook een spoorlijn van Uithoorn via Nieuwkoop naar Alphen, die onderdeel was van de opgeheven Haarlemmermeerspoorlijnen. Stads- en streekvervoerHet stads- en streekvervoer in en rondom de stad wordt verzorgd door vervoerbedrijf Qbuzz en bestaat uit vervoer met stadsbussen en streekbussen. Het vervoer in de gemeente valt onder de concessie Zuid-Holland Noord. Binnen Alphen aan den Rijn lopen momenteel de volgende buslijnen:
WoonwijkenOfficieel kent Alphen aan den Rijn de volgende wijken, die tevens de postcodegebieden zijn: Oudshoorn (2401), Ridderveld (2402), Zegersloot (2403), Hoorn (2404), Hoge Zijde (2405), Lage Zijde (2406), Steekterpolder (2407), Kerk en Zanen (2408) en Rietveld (2409). Deze wijken zijn weer onderverdeeld in buurten, waarvan sommigen alleen in de volksmond bestaan, bijvoorbeeld:
De meest recente wijk is Kerk en Zanen waarbij sinds 2007 wordt gebouwd aan het villapark Burggooi. Nederlands eerste voorbeeldwijk die aan de wieg stond van het duurzaam bouwen is de wijk Ecolonia die in 1993 werd geopend. StedenbandAlphen aan den Rijn heeft een stedenband met: De reden hiervoor is dat de plaats Alphen aan den Rijn het voormalige dorp Oudshoorn ingelijfd heeft bij de groei van Alphen aan den Rijn. Scholen
Bekende Alphenaren Zie Lijst van Alphenaren voor een overzicht van bekende (ex-)inwoners van Alphen aan den RijnZie ookBronnen, noten en/of referenties
 Zie de categorie Alphen aan den Rijn van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
  ·  ·  
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
