Deze lijst bevat verwijzingen naar voor de Nederlandse rechtspleging belangrijke rechterlijke uitspraken (jurisprudentie), veelal standaardarrest genoemd omdat ze in de rechtenstudie en bij de beoefening van het recht standaard tot de rechtsbronnen horen. Er worden vooral uitspraken van Nederlandse rechterlijke colleges opgenomen, daarbij kan zijn gerefereerd aan bepalingen uit internationale verdragen die directe werking in Nederland hebben.[1] Sommige uitspraken zijn afkomstig van internationale colleges die rechtspreken op basis van internationale verdragen waarbij Nederland is aangesloten en zijn daarom ook in andere landen van toepassing, zoals het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ EG) en het Benelux-Gerechtshof.[2] In de lijst staan zowel vonnissen en arresten van strafzaken, civiele zaken als van bestuursrechtelijke zaken, de paragrafen volgen de indeling van de wetboeken.
Vindplaatsen en aanduiding
Tot het jaar 2000 vond publicatie van jurisprudentie voornamelijk plaats in juridische tijdschriften zoals de Nederlandse Jurisprudentie (NJ), AB Rechtspraak Bestuursrecht (AB), Jurisprudentie Arbeidsrecht (JAR), de Praktijkgids of Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht (NTFR). De uitspraken worden geselecteerd door vakredacties en de meest belangwekkende daarvan worden voorzien van een rechtsgeleerd commentaar oftewel een 'noot'. Een aantal uitspraken is door uitgevers ook digitaal en/of online beschikbaar gesteld. Deze zijn, in vele gevallen ook bewerkt, te raadplegen in databanken waarvoor een abonnement dient te worden afgesloten. De in een tijdschrift gepubliceerde uitspraken krijgen een unieke aanduiding waarbij een afkorting van de naam van het tijdschrift voorop staat, bijvoorbeeld:
Vanaf 2000 wordt een brede selectie aan uitspraken die van belang zijn voor een bredere groep mensen dan alleen de (kring rond) partijen in een zaak door de Raad voor de Rechtspraak geanonimiseerd gepubliceerd op de website rechtspraak.nl. Vanaf 2019 worden hier oudere standaardarresten van de Hoge Raad aan toegevoegd onder de naam 'Mijlpaalarresten'. Omdat de zaken geanonimiseerd zijn, kan niet op de gebruikelijke namen worden gezocht.
Bij het vermelden van arresten is de volgorde: instantie - datum uitspraak (vindplaats, annotator) - roepnaam, bijvoorbeeld:
De instantie is in dit geval de Hoge Raad, die het arrest heeft gewezen op 30 januari 1959, het arrest is gepubliceerd in het Nederlands Juristenblad jaargang 1959, nummer 548 en het arrest is bekend onder de naam Quint/Te Poel, in dit geval omdat de in cassatie eisende procespartij Quint was en verwerende partij Te Poel. In de juridische wandelgang is de roepnaam vaak voldoende.
Vanaf 2013 bestaat er binnen de EU een gestandaardiseerde manier om uitspraken een uniek nummer te geven, de European Case Law Identifier (ECLI), uitspraken worden sindsdien in de regel als volgt weergegeven:
Jurisprudentie speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van het recht, naast annotaties, de conclusies van de Advocaat-Generaal bij de Hoge Raad en andere hoogste rechtscolleges en wetenschappelijke literatuur. Praktijkmensen ontlenen er argumenten aan voor andere rechtszaken, wetenschappers werken de redeneringen uit, of gaan gemotiveerd 'contrair', andere rechters gebruiken het als reflectie op hun eigen beslissingen, en politici en betrokken burgers kunnen het als indicaties zien voor mogelijke veranderingen of misstanden in de maatschappij.[4] In Nederland kan jurisprudentie niet in de plaats komen van dwingend recht, het kan wel tot het geldend recht gaan horen ingeval de wet verschillende interpretatiemogelijkheden biedt of leemtes bevat en de praktijk om verduidelijking vraagt. Soms wordt bestendige jurisprudentie van de hoogste rechtscolleges later in wetgeving verwerkt (codificatie), soms juist niet en komt er wetgeving die voortgang op de door de rechter ingeslagen weg verhindert.
In processtukken en juridische artikelen is het belangrijk eenduidig naar jurisprudentie te kunnen verwijzen. Zo kan een bepaald juridisch standpunt worden onderbouwd, naast het noemen van wet- en regelgeving. Daarom is het van groot belang dat jurisprudentie wordt gepubliceerd en een uitspraak kan worden teruggevonden.
Ook is voor een evenwichtig functioneren van een rechtsstaat belangrijk dat verduidelijkende en baanbrekende arresten per vakgebied worden verzameld en aan het publiek ter beschikking gesteld.
HR 27-3-2020 - Gronden toewijzing gezamenlijk gezag (art. 1:253c lid 2 BW) zijn in overeenstemming te brengen met die voor toewijzing van eenhoofdig gezag na echtscheiding (art. 1:251a lid 1 BW), beide bepalingen moeten op dezelfde manier worden uitgelegd.
Afstammingsrecht
EHRM 13-6-1979 Marckx v. België - Het is discriminatoir onderscheid te maken tussen een wettig en een natuurlijk kind en tussen een gehuwde en een ongehuwde moeder.
HR 25-02-1983, NJ 1983, 696 Schaaphok/Schilder - Art.1:88, 89 Door echtgenoten samen bewoonde woning moet op één lijn worden gesteld met woning die door hen als de in de nabije toekomst te betrekken woning is bestemd
HR 31-05-1991, NJ 1991, 777 Fiets-O-Fit/mr. Knook - Art. 1:88 (b) Bewindvoerder in surséance geeft zonder toestemming echtgenote garantie af aan schuldeisers. Uitzondering op toestemmingsvereiste ziet op rechtshandelingen die voor het door de betrokkenen uitgeoefende beroep of bedrijf kenmerkend zijn in deze zin dat zij in de normale uitoefening daarvan plegen te worden verricht.
HR 10-09-1993 Den Dulk.[10] - Uitgifte erfpacht op Curaçao. Niet uitgesloten dat eiser genoegen moet nemen met schadevergoeding op grond van onvoorziene omstandigheden (gewijzigde beleidsinzichten).
HR 20-05-1994 De negende van OMA - Kunstenaar vordert plaatsing van neonsculptuur.
HR 29-03-1985 Pokon/Substral - Vergelijkende reclame is in beginsel toelaatbaar.
HR 27-05-1988 Veenbroei-arrest - Waarschuwingsplicht. Staat is aansprakelijk.
HR 22-04-1994 Hulsbosch/Broen (Taxusstruik) - Twee paarden dood, geen aansprakelijkheid.
HR 09-12-1994 Zwiepende tak - Geen aansprakelijkheid voor letselschade.
HR 06-10-1995 Disloque - Turnvereniging en trainster zijn aansprakelijk na turnongeval tijdens de training.
HR 12-05-2000 Verhuizende zussen - Het gedrag dat letselschade heeft veroorzaakt (verhuizen van een kast) is niet onrechtmatig. Ongelukkige samenloop van omstandigheden.
HR 24-02-2017 Gemeente Heusden (ECLI:NL:HR:2017:309) - Eigendomsverkrijging van perceel grond door bezitter te kwader trouw ingevolge verjaring; mogelijkheid dat voormalig eigenaar vordering uit onrechtmatige daad tegen nieuwe eigenaar heeft. Bevestigd: HR 20-01-2023 (ECLI:NL:HR:2023:62)
Hinder
HR 30-01-1914 Krul/Joostens - Hinder door lawaai en trillingen van machines is schending van eigendomsrecht.
Relativiteit van het beschermd belang bij de beoordeling van aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (6:163 BW).
HR 25-05-1928 De Marchant et d'Ansembourg (NJ 1928, 1688 noot EMM) - Introductie relativiteitsvereiste. Schending van een wettelijk voorschrift kan slechts tot schadeplichtigheid leiden als het voorschrift erop gericht was het geleden nadeel te voorkómen.
HR 09-11-1973 Limmen/Houtkoop - Gebruik van bollenschuur voor een groothandel in kappersartikelen. Vordering van de gemeente uit onrechtmatige daad faalt.
HR 07-05-2004 Duwbak Linda - Duwbak is ondanks keuring gekapseisd. Staat en deskundigen zijn niet aansprakelijk.
HR 06-04-1979 Kleuterschool Babbel - Gemeente is aansprakelijk voor uitspraken van een wethouder in functie.
HR 26-01-1990 Van der Valk - Verdenking was onterecht, vergoeding van schade politie-inval.
HR 20-03-1992 Bussluis Diemen[14] - Taxi in bussluis. Aanleg bussluis is niet onrechtmatig.
HR 09-10-1992 Steendijkpolder I - Uitgifte van verontreinigde kavels met bouwplicht.
HR 14-06-2002 Boarnsterhim/Heideveld - Uitgifte van verontreinigde grond met bouwplicht.
EHvJ 23-06-2003 Brennerpas - Vrij verkeer van goederen versus vrijheid van meningsuiting. Toelaten van manifestatie is niet onrechtmatig jegens transportbedrijf.
hof Arnhem 04-01-2005 Bussluis Rijssen (ECLI:NL:GHARN:2005:AS2123) - Bevestiging van het arrest bussluis Diemen.
HR 24-03-2007 Geldermalsen/Plameco - Uitgifte van verontreinigd perceel zonder bouwplicht.
Verzekeringsrecht
Andere verbintenissen
Dit gaat om verbintenissen niet uit overeenkomst of onrechtmatige daad.
HR 30-11-1945 De Visser/Harms (NJ 1946, 62) - De plicht om de langstlevende echtgenoot verzorgd achter te laten. Omzetting van een natuurlijke verbintenis in een rechtens afdwingbare.
HR 19-05-1967 Saladin/HBU - Beleggingsadvies is verkeerd uitgepakt. Exoneratiebeding.
HR 20-05-1994 De negende van OMA - Kunstenaar vordert plaatsing van neonsculptuur. Redelijkheid en billijkheid en abbb.
HR 28-04-2000 Van Hese/Schelde (Asbest-arrest) - Na de verjaringstermijn van 30 jaar.
HR 18-06-2004 Kuunders/Swinkels - Elektricien in varkensstal, beroep op exoneratiebeding wordt niet gehonoreerd.
Uitleg van overeenkomst
HR 13-03-1981 Haviltex - Maatgevend is de betekenis die partijen aan de tekst (van de overeenkomst) gaven en wat ze over en weer van elkaar mochten verwachten.
HR 28-04-1989 Liszkay/Harman - Ongevallenverzekering komt niet tot uitkering.
Voorbeeld: Een auto is 1000 euro geprijsd, maar de verkoper bedoelt 10.000 euro. De verkoper kon er dus rechtmatig op vertrouwen dat de koper wist of had moeten begrijpen dat de juiste prijs 10.000 euro zou zijn.
HR 17-12-1976 Bunde/Erckens - Koopsom van onroerende zaak exclusief of inclusief belastingclaim?
HR 14-01-1983 Hajziani/Van Woerden - Werknemer moet ondubbelzinnig verklaren voor ontslag. Indien werknemer redelijkerwijs de verklaring niet begrijpt, omdat hij de taal niet machtig is, rust op werkgever een onderzoeksplicht, bijvoorbeeld een tolk inhuren.
HR 12-09-1986 Westhoff/Spronsen - Werknemer neemt zelf ontslag in een boze bui.
Gerechtshof Amsterdam 23-01-2018, 200.215.570/01 NOT (ECLI:NL:GHAMS:2018:166) - Novitaris norm uit civiel recht ook van toepassing in notarieel tuchtrecht
Burgerlijk procesrecht
HR 16-03-1939 Rijwielzadel (NJ 1939, 1048) - Een rechter moet ambtshalve de rechtsgronden aanvullen die door partijen niet zijn aangevoerd.
HR 23-10-1992 Ongeval St. Oedenrode (NJ 1992, 813) - Wie zich beroept op rechtsgevolgen van de door haar gestelde feiten, is belast met het bewijs van die feiten.
HR 24-09-1993 Van de Rakt/Veltman (NJ 1994, 299) - Hoger beroep tegen interlocultoir vonnis.
HR 29-11-2002 Lekkende tankcontainer (NJ 2004, 304) - Omkeringsregel bewijslast en de redelijkheid en billijkheid.
EHRM 23-10-1985 Benthem - Kroonberoep geen onafhankelijk en onpartijdig bestuursorgaan art. 6 EVRM.
EHRM 29-05-1986 Feldbrugge
HR 12-12-1986 Fokkende broers
HR 20-11-1989 Kostowski - Anonieme getuige; een veroordeling uitsluitend op basis van anonieme verklaringen is ontoelaatbaar.
EHRM 19-04-1994 Van de Hurk - Het CBB is geen onafhankelijke rechter in de zin van art. 6 lid 1 EVRM. Zelfs de schijn van niet-onafhankelijkheid moet vermeden worden.
ABRvS 30-11-1995 Stichting Silicose Oud-Mijnwerkers[18] - Onder omstandigheden kan een rechtspersoon zonder wettelijke grondslag kwalificeren als bestuursorgaan in de zin van art. 1:1 lid 1 sub b Awb.
HG 28-10-1818 Ros-olymolen - kort geding president bevolen tot het verwijderen van de ketting waarmee de politie de ronsel van ros-olymolen had gesloten.
HR 09-11-1973 Limmen/Houtkoop - Verruimde objectum litis-leer: het enkele feit dat eiser stelt dat hem een burgerlijk recht toekomt dan wel dat hij een schuldvordering heeft, is beslissend voor de bevoegdheid van de burgerlijke rechter.
HR 27-03-1987 Amsterdam/IKON[24] - Woonhuis gebruikt als kantoor. De burgerlijke rechter kan overheidshandelen rechtstreeks toetsen aan abbb.
HR 23-06-1989 GCN/Nieuwegein II[25] - Ook een publiekrechtelijke overeenkomst wordt volledig getoetst door de burgerlijke rechter.
HR 14-04-1989 Harmonisatiewet - Wetten in formele zin mogen niet worden getoetst aan het Statuut.
HR 28-02-1992 Changoe[26] - Onrechtmatig ontslag van belastingambtenaar. Burgerlijke rechter is wel bevoegd maar niet ontvankelijk. Ambtenarenrechter.
ABRvS 06-05-1997 Van Vlodrop[27] - Bestuursrechter is niet bevoegd inzake beroep tegen besluit ter zake van schade veroorzaakt door wijziging beleidsregel.
HR 16-05-1986 Heesch/Van de Akker[30] - Leer van de formele rechtskracht. Ook als bestuursrechtelijke voorziening onbenut.
HR 15-06-1979 Grubbenvorst/Caldenbroich - De civiele rechter is gebonden aan het oordeel van de bestuursrechter over de (on)rechtmatigheid van een besluit.
HR 24-02-1984 St.-Oedenrode/Driessen - Idem, ook als dat oordeel in een ander geval werd gegeven.
HR 28-02-1975 Parochiehuis Woerden - Spontane vernietiging. De feitelijke consequenties kunnen niet meer worden teruggedraaid; daarom schadevergoeding.
ARRS 12-01-1982 Paul-Krugerbrug I - Schadevergoeding bij rechtmatig overheidshandelen.
HR 22-11-1983 Paul-Krugerbrug II
HR 18-01-1991 Varkensmester Leffers (Swill-arrest) - Schadevergoeding bij rechtmatige overheidsdaad.
HR 24-04-2004 Bumperkleven Doodslag. Voorwaardelijk opzet door plots en krachtig te remmen, waardoor achterligger na botsing tegen boom komt te overlijden.
HMG 18-02-1921 Slagkwikpijpjes - Slagpijpje wordt gebruikt als raampin. Causa proxima-theorie.
HR 27-11-1962 Binckhorstlaan - Slachtoffer met abnormaal dunne schedel. De dood is in het algemeen een voorzienbaar gevolg van een dergelijke aanrijding.
HR 26-11-1968 Etalageruit - Dood door vallende glasscherven. Causaliteit ('is redelijkerwijs te voorzien').
HR 20-04-1971 Oosthuizense spoorwegovergang - Auto komt door kop-staartbotsing op de overweg. Causaliteit ondanks minder adequate reactie van het slachtoffer.
HR 12-09-1978 Letale longembolie - Causaliteit (introductie van criterium van 'redelijke toerekening').
HR 23-12-1980 Aortaperforatie[46] - Kleine aortaperforatie door messteek is over het hoofd gezien.
HR 07-05-1985 Haarlemse doodslag - Slachtoffer overlijdt na 7 dagen aan messteken. Tussentijdse medische zorg heeft misschien gefaald.
HR 12-11-1985 Hevige emoties (NJ 1986, 782)
HR 25-06-1996 Niet behandelde longinfectie- Na hoge dwarslaesie door pistoolschot weigert slachtoffer behandeling van longinfectie. Causaliteit (criterium ...).
HR 13-06-2006 Bloedvergiftiging[47] (NJ 2007, 48; ECLI:NL:HR:2006:AV8535) - Klaplong en interne bloeding na messteek. Aantal dagen later dood door ernstige bloedvergiftiging.
HR 28-11-2006 Café 't Elfje[48] (NJ 2007, 49) - Fysiek geweld in café 't Elfje. Vrijspraak doodslag in verband met ontbreken causaal verband is onvoldoende gemotiveerd.
HR 01-07-1981 Kabeljauw - Vangstbeperking. IJzerdraad-criteria; i.c. geen functionaal daderschap.
HR 02-09-1982 Moord op afstand - Opdrachtgever en planner voor moord wordt ondanks volledig alibi veroordeeld als dader (pleger) vanwege de volledig en nauwe samenwerking met de feitelijke uitvoerders.
HR 08-12-1992 Videodozen - Poging tot oplichting, begin van uitvoering: In auto staan videorecorder-dozen gevuld met zand.
HR 01-07-1996 Het Trefpunt[57] - Poging tot doodslag. Geen begin van uitvoering. Gedraging verdachte laat de mogelijkheid open dat deze niet het voornemen had om het slachtoffer van het leven te beroven.
HR 25-10-1988 m.s. Canopus - Smokkel van cocaïne door bemanningslid. Geen vrijwillige terugtred.
HR 19-12-2006 Baby Eemskanaal - Vader springt met zoontje van 5 maanden in Eemskanaal. - vrijwillige terugtred na een voltooide poging
Poging om een ander tot een misdrijf te bewegen
Art 46a Sr.
HR 08-02-1932 Bollenschuur (NJ 1932, 1609) - In verband met brandstichting.
HR 15-06-1965 Zuringzout (NJ 1966, 145) - Man krijgt doosje zuringzout om zijn vrouw te vermoorden. Geen uitlokking want de man was al zoiets van plan.
HR 20-02-1962 Brasserskade[77] - Botsing tegen boom in linker- of rechterberm? Geen verandering anders dan een vermindering van de grondslag van de tenlastelegging is toegestaan.
