Polygoonjournaal over de opening van "De Drie Hoven", een complex voor bejaardenhuisvesting
Herman Hertzberger (Amsterdam, 6 juli1932) is een Nederlandsarchitect. Hij kreeg internationale bekendheid door zijn architectonische en theoretische bijdragen aan de architectuurstroming van het structuralisme. In 2012 ontving hij voor zijn oeuvre de prestigieuze Royal Gold Medal.
Biografie
Hertzberger is de oudste zoon van de Amsterdamse arts Herman Hertzberger en verpleegster Margaretha Johanna Albertha Prins.[1][2] Hij is de broer van violiste Jeannelotte Hertzberger en Paul Hertzberger. Hij studeerde aan de Technische Hogeschool in Delft, waar hij afstudeerde in 1958. Meteen na zijn studie zette hij zijn eigen bureau op. Van 1959 tot 1963 zat hij in de redactie van het tijdschrift Forum, samen met Aldo van Eyck, Jaap Bakema en anderen.[3] Van 1959 tot 1969 was hij docent aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam, hoogleraar aan de TU Delft van 1970 tot 1999. Daarnaast vervulde hij vele gastdocentschappen aan verschillende onderwijsinstellingen in Europa, de Verenigde Staten en Canada.
Hertzberger is altijd trouw gebleven aan "Het verhaal van een andere gedachte", het manifest waarmee in 1959 een nieuwe redactie aantrad van het tijdschrift Forum. Die "andere gedachte" verzette zich tegen het bloedeloze functionalisme van de wederopbouw dat, aldus de redactie, tot een kille en fantasieloze architectuur had geleid. Meer dan architectuur en stedenbouw van functies stond zij een architectuur van (menselijke) relaties voor; een architectuur van ontmoeting en vervlechting.
Hertzberger nam dit principe in zijn eerste ontwerpen als uitgangspunt. Hij probeerde middels zijn ontwerpen altijd het ontmoeten van mensen te stimuleren en een meervoudig gebruik van de architectuur mogelijk te maken. De ontwerpfilosofie die hij daarbij hanteerde wordt ook wel structuralisme genoemd.
Het duidelijkst is dat te zien in zijn bekendste, destijds revolutionair ontwerp tussen 1967 en 1972 van het Centraal Beheergebouw in Apeldoorn. De realisatie van 1977 tot 1979 toonde een structuur die ruimte bood aan kleinere ontmoetings- en kantoorwerkplekken, die zowel horizontaal als verticaal in open verbinding met elkaar stonden. De centrale ruimte kreeg plaatselijk de bijnaam 'de Apenrots'. Dit is mogelijkerwijs een speelse verwijzing naar Apenheul, een dierentuin met apen, aan de rand van de stad gelegen. Het interieur oogde informeel ten opzichte van het zogenaamde cellenkantoor dat op dat moment gebruikelijk was. Centraal Beheer verliet het gebouw in 2012, omdat het op meerdere fronten, waaronder technisch, niet meer voldeed aan de eisen van deze tijd. Reeds in 2007 werd wat er met het gebouw moest gebeuren onderwerp van gesprek. Ruimtes voor scholen, tentoonstellingen, een hotel, ombouw tot een woningcomplex met daktuinen en diverse gemeenschappelijke functies kwamen voorbij. Het Hertzberger-pand ('De Rots') raakte in zwaar vervallen staat door jarenlange juridische strijd. Na een grondige opknapbeurt in het voorjaar van 2020 gebeurde er niets, totdat eind oktober 2021 bekend gemaakt werd dat er andere plannen voorliggen om het te behouden. Juist vanuit het uitgangspunt van Hertzberger – dat het gebouw voor meerdere functies gebruikt kan worden – kent het iconische pand meerdere mogelijkheden.[4]
Het geheel opbouwen van het gebouw voor Centraal Beheer te Apeldoorn uit kleinere eenheden had tot gevolg dat er over die kleinste eenheid (de mens binnen de organisatie) gericht werd nagedacht. Aanvankelijk was het de bedoeling dat de centrale ruimte een belangrijke schakel zou vormen in het stedelijk voetgangersnetwerk van het centrum van Apeldoorn en station Apeldoorn naast dit gebouw te plaatsen. De beslissing van het stadsbestuur om daarvan af te zien, heeft volgens sommige stedenbouwkundigen afbreuk gedaan aan het gebouw, dat nog geruime tijd geïsoleerd heeft gestaan van andere kantoorgebouwen.
Een ander prominent voorbeeld van deze structuralistische aanpak, gerelateerd aan de menselijke schaal, zijn de Diagoonwoningen in Delft uit 1971. Deze werden onder de noemer experimentele woningbouw gerealiseerd dankzij financiële ondersteuning van de Stichting Experimentele Woningbouw (SEW).
Hoewel Hertzberger ook in de jaren daarna sterk vanuit het kleine naar het grote ontwierp, kregen ook de buitenkant van het gebouw en de manier waarop het zich verhoudt tot de context steeds meer aandacht. In de jaren tachtig en negentig liet Hertzberger vooral van zich horen door een aantal bijzondere scholen en theaters.
In de jaren negentig kwamen er ook opdrachten uit het buitenland (vooral Duitsland). Begin 2005 won zijn bureau een prijsvraag voor een nieuwe school in de buitenwijken van Rome.
Hertzberger ontving verschillende nationale en internationale prijzen en onderscheidingen, waaronder twee keer de scholenbouwprijs (2000 en 2004) en de Oeuvreprijs Architectuur van het Fonds BKVB in 2004. Eveneens in 2004 een Honorary Fellowship van het American Institute of Architects. Uit het juryrapport: "... he has changed the way other architects view large urban projects by his mastery of making places human in scale." In 2012 ontving hij als zesde Nederlandse architect de Royal Gold Medal van het Royal Institute of British Architects voor zijn bijdrage aan de architectuur. Hertzberger toonde zich blij verrast: "It's for me a small miracle that my not really sexy architecture is recognised, that the idea of, you may call it, social architecture is recognised."[5]
CODA Apeldoorn
Het structuralisme van zijn vroege werk heeft hij sinds zijn ontwerp voor het Chassé Theater in Breda (1995) volledig van zich afgeschud. Met meer vrijheid hanteerde hij grote en kleine maten, maar de gebruikers van het gebouw zouden steeds uitgangspunt blijven. De ontwikkeling in zijn werk is goed te zien in Apeldoorn, waar naast zijn vroege hoogtepunt, Centraal Beheer (inclusief verbouwing uit 1995), in 2004 het CODA (Cultuur Onder Dak Apeldoorn) in gebruik werd genomen en in 2005 het vernieuwde en uitgebreide theater Orpheus zijn deuren opende.
Hertzberger wordt wel bekritiseerd vanwege het feit dat hij minder aandacht zou hebben voor de buitenkant van zijn gebouwen, omdat hij bij het ontwerpen meer geïnteresseerd is in de werking en de binnenkant van een gebouw, dan in de esthetiek van de gevels.[6]
In 2012 werd hij door zijn collega's uitgeroepen tot beste Nederlandse architect, waarop hij zei: "Dit vak is een verslaving – en ik ben zwaar verslaafd."[7]
Op 27 juni 2022 vond er een voorpremière plaats van The Proof of the Pudding van Patrick Minks, Jaap Veldhoen en Wouter Snip, een documentaire over architect Herman Hertzberger en de transformatie van zijn Centraal Beheer-gebouw in Apeldoorn. In dit filmportret leren we Hertzberger kennen als een gedreven, humoristisch en bescheiden mens wiens sociale visie op architectuur nog altijd actueel is. Deze vond daarna plaats op vrijdag 1 juli in Theather Orpheus te Apeldoorn.
Hertzberger, Herman ... e.a. (2013). The future of architecture / comp. and ed.: Vibeke Gieskes ... e.a.; transl.: George Hall ... e.a. NAI010, Rotterdam. 95 p. ISBN 978-946-208-082-9.
Hertzberger, Herman (2010). Het structuralistische gezicht van de sociale ruimte / red.: Francine van den Berg, Roos Hulscher. Heerlen, Vrienden van het Vitruvianum. 34 p. ISBN 978-949-083-700-6. Samenvatting van de zevende Peutz-lezing in Schunck te Heerlen, 17 november 2010.
Hertzberger, Herman (2009). The schools of Herman Hertzberger = Herman Hertzberger: alle scholen / met teksten van Herman Hertzberger & Abram de Swaan; Dutch text ed./tekstred.: Els Brinkman; transl. into English/vert.: Beverley Jackson. 010 Publishers, Rotterdam. 176 p. ISBN 978-906-450-646-8.
Hertzberger, Herman (2007). Herman Hertzberger over Dick Hillenius over Herman Hertzberger / tek.: Herman Hertzberger; foto's: Ger van der Vlugt. Huis Clos, Oude Tonge. 23 p. ISBN 978-907-902-001-0 in hoes. (Huis Clos-reeks ; 27). Uitg. mede n.a.v. Hertzbergers 75e verjaardag. Opl. van 150 ex. Bevat: Dick Hillenius over Herman Hertzberger: inleiding bij een tentoonstelling; Herman Hertzberger over Dick Hillenius: weergave van een gesprek met Ben van Melick.
Hertzberger, Herman, e.a. (2004). Cultuur onder dak = Shelter for culture: Herman Hertzberger & Apeldoorn / foto’s: Hein de Bouter ... e.a.; tek.: Architectuurstudio Herman Hertzberger; vert.: John Kirkpatrick. Uitgeverij 010, Rotterdam. 70 p. ISBN 90-6450-530-6. Bouwgeschiedenis van het culturele centrum CODA van Apeldoorn.
Hertzberger, Herman (2002). Articulations / ed.: Birgit Lutosch; transl. from the Dutch: John Kirkpatrick ... e.a. Prestel, Munich. 223 p. ISBN 3-7913-2791-7. Overzichtswerk.
Hertzberger, Herman (1996-1999). Lessen in architectuur. Uitgeverij 010, Rotterdam. 2 dln., gebaseerd op Lessons for students in architecture. Uitgeverij 010, Rotterdam, 1991. Oorspr. versch. als een verzameling Nederlandstalige collegedictaten. [Zie onder de titel uit 1982/1988]. Dl.1 (1996): Ruimte maken, ruimte laten / red. Nederlandse uitg.: Meta Berghauser Pont. 272 p. ISBN 90-6450-293-5. Dl.2 (1999): De ruimte van de architect / red.: Jop Voorn. 287 p. ISBN 90-6450-379-6. Eng. uitg. o.d.t.: Space and the Architect: lessons in Architecture 2. Uitgeverij 010, Rotterdam, 2010. 291 p. ISBN 978-906-450-733-5. Uitleg over ruimtelijke middelen door eigen werk en dat van anderen, door traditionele bouwkunst, schilderijen en beelden.
Hertzberger, Herman. Lüchinger, Arnulf. Rietveld, Rijk. (1987). Herman Hertzberger 1959-86 – Bauten und Projekte, Buildings and Projects, Bâtiments et projets. Arch-Edition Den Haag. 383 p. ISBN 90-71890-01-5. Uitgevoerde werken, ontwerpen en plannen in de periode 1959-1986. (World Biennale of Architecture 1987, Gold Medal Award).
Hertzberger, Herman (1982/1988). Theorie en praktijk van het ontwerpen: samenvatting colleges architectuurbeschouwing, 1973-1982/1988, Herman Hertzberger. Dl A: Het openbare rijk. 2e gew. dr. Vakgroep 13 Architectuurbeschouwing, Delft. 1984. 93 p. Oorspr. uitg.: 1982. Dl B: Ruimte maken, ruimte laten. Vakgroep 13 Architectuurbeschouwing, Delft. 1984. 93 p. Dl C: Uitnodigende vorm / vert.: Madou Hillenius. Steenkist, Delft, 1988. 127 p. ISBN 90-800192-1-6.
De ruimte van Herman Hertzberger van auteur Christien Brinkgreve.
Literatuur
McCarter, Robert (ed.) (2014). Herman Hertzberger. NAI 010 Publishers, Rotterdam. 524 p. ISBN 978-94-6208-203-8.
Brinkman, Els (red.) (2011). NHL Hogeschool = University: Architectuurstudio HH / vert.: George Hall; tek.: Stephanie Lama. 010 Publishers, Rotterdam. 80 p. ISBN 978-906-450-745-8.
Gieskes, Vibeke (eindred.) (2008). Ruimte en leren. 010 Publishers, Rotterdam. 255 p. ISBN 978-906-450-645-1. (Lessen in architectuur; 3).
Behm, Maaike, & Maarten Kloos (red.) (2007). Hertzbergers Amsterdam / teksten: Maarten Kloos; vert.: Mark Speer. ARCAM/Architectura & Natura Press, Amsterdam. 190 p. (ARCAM pocket; 20). ISBN 978-907-686-348-1. Selectie uit de gelijknamige tentoonstelling, 14 april-2 juni 2007 bij ARCAM, t.g.v. Herman Hertzbergers 75e verjaardag.
Vollaard, Piet (2006). Dubbeltoren waternet = Waternet double tower: architectuurstudio Herman Hertzberger / vert.: John Kirkpatrick; foto’s: Archimago ... e.a.; tek.: Architectuurstudio Herman Hertzberger ... e.a. Uitgeverij 010, Rotterdam. 71 p. ISBN 90-6450-588-8.
Wortmann, Arthur (2005). De theaters van Herman Hertzberger = The theatres of Herman Hertzberger / vert.: John Kirkpatrick; foto’s. Architectenstudio Herman Hertzberger ... e.a.; schetsen: Herman Hertzberger; tek.: Architectenstudio Herman Hertzberger. Uitgeverij 010, Rotterdam. 79 p. ISBN 90-6450-563-2. Beschrijving van zestien theaters.
Bergeijk, Herman van (1997). Herman Hertzberger / translation English/German: Ute Spengler. Birkhäuser, Basel. 216 p. ISBN 3-7643-5698-7, ISBN 0-8176-5698-7.
(de) (en) Vlijmen. Marieke van (red.) (1995). Das Unerwartete überdacht = Accommodating the unexpected: Herman Hertzberger: Projekte = projects 1990 1995. Uitgeverij 010, Rotterdam. 71 p. ISBN 90-6450-231-5. Tentoonstellingscatalogus Architekturgalerie München, 19 januari-15 maart 1995. Geïllustreerd overzicht van 11 projecten.
Nakamura Toshio (ed.) (1991). Herman Hertzberger, 1959-1990 / transl.: John D. Lamb. A+U Publishing, Tokyo. 247 p. ISBN 4-900211-33-8. Tekst in het Engels en Japans. Speciaal nr. van: A+U: architecture and urbanism, april 1991. Foto's, plattegronden en korte hoofdstukken over zijn werk.
Reinink, Wessel (1990, 1991). Hermann Hertzberger: Architekt / foto’s: Klaus Kinold; documentatie: D'Laine Camp ... e.a. Nederlands-Engelse uitg.: Uitgeverij 010, Rotterdam, 1990. XIII, 121 p. ISBN 90-6450-101-7. (Monografieën van Nederlandse architecten; 5). Duits-Nederlandse uitg.: Ernst, Berlin, 1991. 121 p. ISBN 3-433-02331-X. (Monographien Niederländischer Architekten).
