Xhosa o xosa ([ˈkǁʰoːsa]) ye un idioma bantú, una de les once llingües oficiales de Sudáfrica. Ye falada por aproximao 7,9 millones, equivalente al 18% de la población sudafricana.
Como la mayoría de les llingües bantús, el xhosa ye una llingua tonal, esto ye, que la mesma secuencia de consonantes y vocales tien distinta significáu si ta dicha con una entonación ascendiente o descendiente, alta o baxa. Una de les carauterístiques más distintives ye la prominencia de consonantes con clic; la pallabra "xhosa" empieza con un clic.
El xhosa escribir col alfabetu llatín. Úsense tres lletres pa representar los clics básicos: c pa los clics dentales, x pa los llaterales y q pa los post-alveolares (ver tabla de consonantes más embaxo). Los tonos nun s'indiquen na forma escrita.
Alfabetu
Consonantes
|
|
Llabial
|
Dental /
Alveolar
|
Postalveolar
/ Palatal
|
Velar
|
Glotal
|
| Central
|
Llateral
|
| Chasquíu
|
sorda |
|
[kǀ] c
|
[kǁ] x
|
[kǃ] q
|
|
|
| aspirada
|
|
[kǀʰ] ch
|
[kǁʰ] xh
|
[kǃʰ] qh
|
|
|
| marmulláu |
|
[ɡǀʱ] gc
|
[ɡǁʱ] gx
|
[ɡǃʱ] gq
|
|
|
| nasal sonoru |
|
[ŋǀ] nc
|
[ŋǁ] nx
|
[ŋǃ] nq
|
|
|
| nasal marmulláu |
|
[ŋǀʱ] ngc
|
[ŋǁʱ] ngx
|
[ŋǃʱ] ngq
|
|
|
| nasal glotalizado
|
|
[ŋ̊ǀˀ] nkc
|
[ŋ̊ǁˀ] nkx
|
[ŋ̊ǃˀ] nkq
|
|
|
| Oclusiva
|
eyectiva
|
[pʼ] p
|
[tʼ] t
|
|
[tʲʼ] ty
|
[kʼ] k
|
|
| aspirada
|
[pʰ] ph
|
[tʰ] th
|
|
[tʲʰ] tyh
|
[kʰ] kh
|
|
| marmulláu |
[bʱ] bh
|
[dʱ] d
|
|
[dʲʱ] dy
|
[ɡʱ] g
|
|
| implosiva
|
[ɓ] b
|
|
|
|
|
|
| Africada
|
eyectiva
|
|
[ʦʼ] ts
|
|
[ʧʼ] tsh
|
[kxʼ] kr
|
|
| aspirada
|
|
[ʦʰ] ths
|
|
[ʧʰ] thsh
|
|
|
| marmulláu |
|
[ʣʱ] dz
|
|
[ʤʱ] j
|
|
|
| Fricativa
|
sorda |
[f] f
|
[s] s
|
[ɬ] hl
|
[ʃ] sh
|
[x] rh
|
[h] h
|
| marmulláu |
[v̤] v
|
[z̤] z
|
[ɮ̈] dl
|
|
[ɣ̈] gr
|
[ɦ̤] hh
|
| Nasal
|
sonoru |
[m] m
|
[n] n
|
|
[nʲ] ny
|
[ŋ] n'
|
|
| marmulláu |
[m̤] mh
|
[n̤] nh
|
|
[n̤ʲ] nyh
|
|
|
| Aproximante
|
sonoru |
|
|
[l] l
|
[j] y
|
[w] w
|
|
| marmulláu |
|
|
[l̤] lh
|
[j̈] yh
|
[w̤] wh
|
|
Referencies
Bibliografía
- "Xhosa – Definition and pronunciation". Oxford Learner's Dictionaries. Oxford University Press.
- "Xhosa – pronunciation of Xhosa". Macmillan Dictionary. Macmillan Publishers Limited.
- Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student's Handbook, Edinburgh.
