|
Atarrabia
Atarrabia (Villava en castellán y de forma cooficial[3]) ye una villa y un conceyu español de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na merindad de Pamplona, na cuenca de Pamplona y a 4,3 km al nordeste de la capital de la comunidá, Pamplona, formando parte de la so área metropolitana. La so población ye de 10 016 habitantes (2024)[4][5] y el so términu municipal tien una superficie de 1,1 km² siendo'l de menor tamañu de Navarra, polo que la so densidá de población ye bien alta.[6] DenominaciónEsistió un bancia ente los historiadores navarros al respective de la denominación del asentamientu poblacional previu a la fundación de Villava por Sancho VI el Sabiu. Pa dalgunos, el nome antiguu de la llocalidá yera Atarrabia, anque esta hipótesis nun pudo ser demostrada con pruebes arqueolóxiques y/o documentales. Nun se sabe bien el significáu o orixe d'esti nome, anque paez claro que provién del eusquera. Dellos llingüistes afirmen que'l nome podría provenir de "ate" (portiellu, foz), Arre (nome d'una llocalidá vecina) y "ibia" (el vau). Cerca de Villava y pa llegar al vecín pueblu d'Arre esiste un estrechu pasu onde'l ríu Ultzama se encajona y al que podría faer alusión el nome Atarrabia, que sería traducible "el vau de la foz d'Arre". Nun esiste unanimidá al respeutu, polo que queda nel campu de la especulación el significáu de Atarrabia. Sicasí, yá'l Fueru Xeneral de Navarra (escritu a mediaos del sieglu XII) denomina a la ponte de la Trinidá como "Ponte de Atarrabia". Nel sieglu XII el rei Sancho VI el Sabiu funda xunto a l'aldega de Atarrabia una villa a la que concede los fueros del burgu nuevu de Pamplona. Como yera costume na dómina, el rei bautiza a la villa con un nome y concéde-y el de Villa noua (Villa Nueva). Trátase por tanto d'un nome romance similar al que tienen otres munches llocalidaes d'Europa, anque la fundación va realizar nuna zona vascófona de Navarra. L'actual nome de Villava ye frutu d'una evolución d'esti nome orixinal (Villanova -> Villaova -> Villava) col que la villa foi fundada y que ente los falantes d'eusquera tamién foi afechu a la ortografía y pronunciación euskérica como "Billeba" o "Billaba". A finales del sieglu XX recuperar en Villava l'antiguu nome de "Atarrabia" y empezó a utilizase como nome n'eusquera de la población, siendo que'l Gobiernu de Navarra por decretu foral 543/1991 establecería pal conceyu dos denominaciones cooficiales: Villava y Atarrabia. Llocalidaes estremeresPamplona y Burlata al sur - suroeste, Ezkabarte al norte y Huarte al este sureste. HistoriaRefundación nel añu 1184 por nel rei navarru Sancho VI. La villa sufrió tanto les guerres napoleóniques como les guerres carlistes y a mediaos de dichu sieglu XIX empecipió'l so industrialización cola implantación de la industria papelero que darréu atraería fábriques de madera, de cartón y de llicores. El Camín de SantiagoEl Camín de Santiago pela so vía francesa marcó la historia de la villa. Asitiada a escasos 35 km de Roncesvalles, d'antiguo suponía una dura xornada a cuerpu, polo que la mesma Villava y la "Trinidá d'Arre", convertir nel segundu puntu de descansu de los pelegrinos antes de xubir la cuesta de la cercana Pamplona. Anguaño, y con un Camín de Santiago más regláu pal gran públicu y per etapes, Villava convertir na puerta de Pamplona, la primera urbe del Camín na Península Ibérica. Los pelegrinos salen de Zubiri, y el cansanciu, al pasar pela ponte de la Trinidá y el Batán villavés, aconseyen el descansu nel modernu Albergue de Villava, del que se dotó'l conceyu; l'únicu de primera categoría na Contorna de Pamplona, a veres del ríu Ultzama.[7] El nucleu históricu de Villava formáu pol so "Cai Mayor", escurre a lo llargo de dichu camino de pelegrinación y caltién el sabor medival de la ruta. DemografíaVillava ocupa'l 10ᵘ puestu como conceyu de mayor población de Navarra, con una población de 10 217 habitantes en 2017.[8] de los que 5.207 son homes y 5.280 son muyeres. La so densidá de población ye de 258 hab/km².
Los datos de la pirámide de población de (2009)[9] puen resumise asina:
Esta estructura de la población ye típica del réxime demográficu modernu, con una evolución escontra l'avieyamientu de la población y l'amenorgamientu de la natalidá añal.[9][10]
Política y alministraciónAlministración municipalL'alministración política de la villa realízase al traviés d'un Conceyu de xestión democrática que los sos componentes escoyer cada cuatro años por sufraxu universal. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos en Villava mayores de 18 años y nacionales d'España y de los otros países miembros de la Xunión Europea. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,[11] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal de Villava ta formada por 17 conceyales. Anguaño y dende 2015, exerz el cargu Mikel Oteiza, de la formación independentista EH Bildu. La sede del consistoriu ta emplazada na Cai Mayor de la villa.
Peio J. Monteano, alcalde pola Agrupación Eleutoral Atarrabia (candidatura impulsada por Eusko Alkartasuna) en 1999, presentó la so dimisión al nun sofitar Euskal Herritarrok, los sos socios d'aquel Gobiernu municipal, una moción qu'encamentaba a condergar un ataque contra un conceyal de la oposición d'Unión del Pueblu Navarro, rompiéndose asina'l pactu de gobiernu ente EA-Atarrabia, Izquierda Xunida de Navarra y EH y dando l'alcaldía a UPN.[12] Dende esa fecha y hasta xunu de 2007 ostentó'l conceyu UPN col sofitu del Partíu Socialista de Navarra. En 2007 la coalición Atarrabia-Nafarroa Bai (integrada por Eusko Alkartasuna, Aralar, Batzarre y Partíu Nacionalista Vascu) foi la llista más votada, llogrando seis conceyales; Unión del Pueblu Navarro llogró cinco conceyales, Aición Nacionalista Vasca trés, Partíu Socialista de Navarra dos y Izquierda Xunida de Navarra un conceyal.[13]  La última actuación municipal realizada pola anterior corporación foi l'empedriáu y semipeatonalización de la cai Mayor y l'adecuación de la plaza principal de la villa integrándola nel parque Ribed. Dientro de los llabores a realizar pol nuevu Gobiernu ta l'ampliación del centru de Salú, la construcción d'una nueva "Casa de Cultura" y la construcción d'un nuevu Institutu comarcal d'enseñanza secundaria, por cuenta de que la crecedera demográfica menguó la ufierta de servicios públicos, esistiendo un ampliu consensu na realización de les anteriores aiciones. N'ochobre de 2007 el plenu municipal decidió l'allugamientu de la ikurriña nun mástil cercanu al conceyu, siendo recurrida dicha decisión ante los tribunales per parte del Gobiernu de Navarra qu'alegó un presuntu incumplimientu de la Llei Foral de Símbolos. N'avientu de 2008 el Tribunal Cimeru de Xusticia de Navarra tornó'l recursu interpuestu pol consistoriu y envaloró los allegamientos del Gobiernu de Navarra, apreciando incumplimientu de dicha Llei de Símbolos al considerar que, magar qu'enseñar non ondeaba nel conceyu, el so allugamientu nel esterior del conceyu constituyía un subterfugio pa incumplir dicha Llei. El consistoriu recurrió la sentencia.[14][15] N'abril del 2009 el consistoriu acató la llei y retiró la ikurriña, comprometiéndose los conceyales de NaBai a abonar les costes del procesu xudicial. Darréu l'Asociación Cultural Villava Atarrabia 2009 instaló una bandera navarra y una ikurrina en dos mástiles cercanos al Conceyu, y en mayu d'este mesmu añu'l Xulgáu de lo Contencioso-Alministrativu ordenó al Conceyu retirar tamién esta ikurrina.[16]
Nes Eleiciones Municipales de 2015, EH Bildu llogró'l 39,25% de los votos y 8 conceyales, siguíu de Atarrabia-Geroa Bai (A-GBAI) que llogró 3 conceyales y el 18,58%. Siguiendo a estos dos formaciones atópase Unión del Pueblu Navarro (UPN) col 18,3% y 3 conceyales tamién. El restu de formaciones qu'allegaron a los comicios y llograron representación: Izquierda-Ezkerra (I-E) llogrando 10,46% y dos conceyales, y el Partíu Socialista de Navarra (PSN-PSOE) col 9,59% y un conceyal.[17]
EconomíaCunta con un polígonu industrial nel que s'agospien distintes empreses, destacando les sos tiendes dedicaes a moblame de llar. La crecedera de la ciudá escosando'l so suelu urbanizable, integró nel so nucleu diverses empreses, proyeutándose al mediu plazu la so salida. Monumentos y llugares d'interésMonumentos relixosos
Al pie de una ponte medieval de seis arcos sobre'l ríu Ultzama, atópase l'actual "Albergue de pelegrinos"[19] xestionáu polos Hermanos Maristes, que nel so día se destinara a Ermita en devoción a la "Santísima Trinidá", conventu y hospital. Trátase d'un conxuntu que caltién l'ábside románicu d'una ilesia del sieglu XIII anque nun esiste documentación escrita d'esti edificiu hasta'l sieglu XVI, dependiente de Roncesvalles, periodu nel que cuntaba con 622 clérigos.[20] (La Trinidá esta en términu d'Arre, Ezkabarte). La ermita anque d'estilu románicu tardíu (S XIII) ta bien reformada y anguaño solo caltién el ábside orixinal, ya inclusive esti atópase práuticamente ocultu pol albergue de pelegrinos y la vivienda de los Maristes. L'ábside o cabecera ta estremáu en 5 llenzos por contrafuertes y ta cubiertu por una bóveda de fornu. Nos llenzos reparen ventanal de mediu puntu, dexando dos d'ellos el pasu de lluz al interior de la ermita. L'interior ta formáu por una nave de tres tramos bóveda de cañón abovedada en cañón y parés enlucidas. La portada d'accesu ye tamién de mediu puntu y ta debaxo d'un gran pórticu que sofita la vivienda Marista.[21]
Empecipiada n'estilu renacentista a mediaos del sieglu XVI, el modernu edificiu católicu actual, asitiáu xunto al Conceyu, data de la segunda metá del sieglu XX y conserva d'aquella primitiva construcción la "Capiya de la Soledá", de planta circular y realizada a finales del sieglu XVIII.
Construyíu en 1911 como casín "Besta Jira" adquirir los P.P. Dominicos en 1915 pa destinalo a colexu ("Berrio Ochoa") y Seminariu Dominicu. Por mesma iniciativa restauraron y abrieron al públicu la capiya de La nuesa Señora del Rosariu na que destaquen les vidreres obra de dominicu villavés Domingo Iturgaiz y una talla en madera de la Virxe del Rosario. Monumentos civiles
Llevantáu nel sieglu XV o XVI probablemente nel allugamientu qu'anguaño ocupa, esta columna toscana de 2,24 metros ye un símbolu xurisdiccional y de llibertá comunal de la villa de Villava. Ye posible tamién, anque nun hai testimonios, que fuera utilizada como picota o llugar d'execución. A mediaos de la pasada centuria, convertíu en calvariu o cruz de términu, foi treslladada cerca de la Ponte de San Andrés. En 1990 esti monumentu foi recuperáu y, desprovistu d'agregos posteriores, devueltu al so allugamientu orixinariu onde contribúi a afatar unu de los puntos neurálxicos de la villa. 
Nestes cais podemos reparar dellos palacetes y edificios de principios del sieglu XX, sobrevivientes de la especulación. Otros edificios interesantes, tamién de principios del sieglu XX, son el Besta Jira bellu edificiu del arquiteutu José Yárnoz construyíu en 1911 por iniciativa de les families burgueses de Pamplona que deseyaben tener un modernu casín-restorán como llugar d'esparcimientu, qu'en 1915 foi adquiríu polos Dominicos. O la Escuela de Peritos Agrícoles. La Diputación Foral de Navarra encargó en 1912 al arquiteutu yá mentáu, José Yárnoz, la so construcción, destináu primeramente al Palaciu del Congresu Nacional de Viticultura que pa conmemorar el VII Centenariu de la batalla de las Navas de Tolosa desenvolver nel mes de xunetu d'esi añu.
Edificiu con una formosa portalada renacentista empecipiada escontra 1549 por un prohome local, l'alguacil real y almirante de la villa Pedro de Andosilla.
Villava rinde homenaxe a unu de los personaxes más célebres de la villa con una escultura que representa a esta figura del ciclismu.
El Conceyu dexa, solicitando permisu previu, la ellaboración de graffitis en distintos murios de la ciudá. Asina mesmu suel entamar talleres y celebrar un festival de dichu arte caleyero, convirtiendo dellos murios de la villa n'espaciu de denuncia social contra'l sexismu o'l consumismu.[ensin referencies] Paséu fluvial
Dientro del referíu paséu fluvial y aprovechando los saltos naturales de l'agua del ríu, fai más diez siglos surdieron en dichu entorno diversos molinos d'agua que yeren utilizaos pa distintos usos según les necesidaes de los habitantes. Na actualidá unu d'ellos, qu'enantes desempeñó la so función como molín fariñeru, batán de teles y paños, tabierna, fábrica, molín de regaliza, curtiduría-tenería-adobería y fábrica de pastes de madera pa papel, foi restauráu y convertíu en muséu abiertu al públicu y sede del citáu paséu fluvial del ríu Arga xestionáu pola Mancomunidá de la Contorna de Pamplona.[22][23] Cultura
EducaciónVillava dispón d'una amplia ufierta educativa multillingüe tanto públicu como alcordáu. Nel so términu municipal aprobóse la construcción d'un institutu comarcal.
Atargi * Instituto Pedro de Atarrabia
Otros servicios y equipamientos
Deportes
FiestesFiestes mayoresLes fiestes más importantes, tradicionalmente n'honor de la virxe del Rosario, empiecen el sábadu anterior al primer domingu de ochobre y allárguense hasta'l segundu domingu. Mientres les festividaes hai una gran variedá d'actos de lo más diversos, que van dende actividaes infantiles hasta conciertos de Rock. Enantes les fiestes empezaben al berru de "Viva la virxe del Rosario, gora gure Errosarioko ama virginia" pero anguaño, empiecen al berru de "Gora Atarrabia, viva Villava". El martes celebra la costellada popular , na que los vecinos del pueblu axuntar pa una xinta comuñal nel Parque de Ribed (si'l tiempu dexar), que xeneralmente se basa en costielles de costielles de corderu corderu y costiella de gochu gochu, pero nel que ye posible atopar cualesquier otru platu más ellaboráu. El conceyu encargar d'aprovir los asáures necesarios y son los mesmos villaveses los que tienen que llevar les sos costielles ya instrumentos pa preparar. Davezu allega muncha xente d'otres llocalidaes, por cuenta de que estes fiestes tienen una gran fama y a que son una de les postreres del calendariu branizu. Día de VillavaEl "Atarrabiako Eguna" o "Día de Villava" celébrase'l primer domingu del mes de setiembre. San AndrésSan Andrés ye'l patrón de la villa, y celébrase el día 30 de payares. Persones célebres nacíes nesta llocalidá
LleendesIntereses
Ver tamiénReferencies
Bibliografía
Enllaces esternos
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
